T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
71 
 

 
agar  tizim  klassifikator  yordamida  ishlasa,  unda  hech  qanday  atribut 
ma’lumotlarni saqlashning zaruriyati yoʻq. 
 
Demak, GATda ikkita asosiy ma’lumotlar sinfi qoʽllaniladi: geografik va 
atribut ma’lumotlar. Ular orasida tizimda oʽzaro bogʽliqlik tashkil etilgan. 
Atribut  ma’lumotlar  raqamli  ma’lumotlar  bazasidan  yoki  bosmaga 
chiqarilgan hisobot va kitoblardan ham olinishi mumkin. Bundan tashqari, atribut 
ma’lumotlarni  turli  xil  soʻrovlar  yordamida  qayd  qilib  borib  (anketa 
soʻrovnomalari  tarzida  joylardan  olish,  davriy  kuzatuv  orqali)  ham  yigʻish 
mumkin.  Agar  bunday  atribut  ma’lumotlar  yigʻilsa,  unda  bu  turdagi 
ma’lumotlarni ma’lumotlar bazasiga kerak boʻlsa tahrirlab kiritish lozim.  
Qogʻoz  koʻrinishidagi  atribut  ma’lumotlarni  skanerlash  orqali  ham  olish 
mumkin.  Bunda  maxsus  dasturlardan  foydalaniladi  yoki  boʻlmasa  qogʻozdagi 
ma’lumotlarni  klaviatura  yordamida  qoʻlda  terib  chiqish  ham  mumkin.  Atribut 
ma’lumotlarni  ma’lumotlar  bazasining  jadvallariga  toʻgʻri  kiritish  bu  GATning 
ma’lumotlar  bazasi  jarayoniga boʻlgan  yuksak talablaridan  biridir.  Agar bunday 
xatoliklar  mavjud  boʻlsa,  u  holda  ma’lumotlarni  tahlil  qiluvchi  maxsus  vositalar 
yordamida  bartaraf  etiladi.  Bunday  tahlil  qiluvchi  vositalarning  xatolarni  topish 
usullariga misollar keltirib oʻtamiz. 
Agar  faqat  sonlardan  iborat  ma’lumot  kiritilishi  kerak  boʻlgan  qatorga 
harflardan  iborat  atribut  ma’lumot  kirib  qolsa,  bunday  qarama-qarshilikni  SQL 
deb  nomlanuvchi  maxsus  dastur  yordamida  aniqlash  va  bartaraf  qilish  mumkin. 
Bunda  SQL  dasturi  qatordagi  barcha  sonlarni  yigʻib,  qoʻshib  chiqadi  va  agar 
natija chiqmasa, demak, unda harf ishtirok etgan boʻladi.  
Bilamizki,  Microsoft  Excel  dasturida  ham  bunday  jarayonni  kuzatish 
mumkin. Biroq barcha xatolarni bunday dastur va usullar orqali aniqlash mumkin 
emas.  Shu  sababli  ham  har  bir  ma’lumot  iloji  boricha  mutaxassis  tomonidan 
alohida  tekshiriladi.  Bunday  tekshiruv,  oʻz  navbatida,  juda  katta  samara  beradi. 
Atribut ma’lumotlarning toʻgʻri yoki notoʻgʻri kiritilganligi  ham avtomatik, ham 
vositasiz tekshiriladi.  

---