T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
39 
 
dan  oshmaydi.  Bu  farq  Yerning  umumiy  kattaligiga  nisbatan  juda  kichikdir. 
Shuning uchun geodeziyada Yer aylanma ellipsoid shaklida deb qabul qilingan. 
 Geodeziya  kursidan  ma’lumki,  yerning  asosiy  sathiy  yuzasi  boshlangʻich 
yuza  deb  qabul  qilingan  va  u  okean  suvlarining  tinch  turgandagi  sathidan 
boshlanadi.  Tinch  holatdagi  okean  va  dengiz  suvlari  sathining  fikran  qit’alar 
ostidan  shovun  chizigʻiga  perpendikular  qilib  davom  ettirishdan  hosil  boʻlgan 
shakl geoid deb ataladi. 
 
2.1-rasm.
 
Geoid shakl 
(Manba: Internet)
 
Datum 
(Burkard,  1984)  –  Yerning  matematik  modeli  boʻlib,  joyning 
geografik koordinatasini hisoblash uchun asos yoki referens boʻlib xizmat qiladi. 
Datum  tushunchasi  Yerning  haqiqiy  shakli  va  ellipsoid  orasidagi  farqni  ajratish 
uchun qoʻllaniladigan hisoblashlar yigʻindisi sifatida qaraladi. Koʻpgina davlatlar 
va hududlar uchun mahalliy datumlar ishlab chiqilgan. Masalan, NAD 27 (North 
American Datum, 1927) – bu Klark 1866 ellipsoidiga asoslangan boʻlib, u AQSH 
ning  Kanzas  hududidan  boshlanadi.  Keyinchalik  paydo  boʻlgan  NAD  83  (North 
American  Datum,  1983)  –  Yerning  markaziga  yaqinlashtirilgan  (boshqa  nomi 
geomarkazlashgan)  GRS  80  (Geodetic  Reference  System,  1980)  ellipsoidiga 
asoslangan. 
 

---