T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimi fanining ilmiy asosi 
GAT asosan quyidagi beshta savolga javob beradi:  
1.
 
Joy. … da nima joylashgan?
 Birinchi savol ayni paytda ma’lum bir joyda 
nima  borligini  aniqlashtiradi.  Joylar  esa  har  xil  usullar  bilan  aniqlanishi 

---

 
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
23 
 
mumkin,  masalan,  nomlanishi  ,  pochta  indeksi  va  albatta  koordinatalari 
bilan. 
2.
 
Sharoit.  Qayerda  joylashgan? 
Ikkinchi  savol  ham  birinchi  savolga 
oʻxshash,  lekin  bunga  javob  berishda  fazoviy  tahlil  talab  etiladi.  Birinchi 
savolda  joy  aniqlashtirilgan  boʻlsa,  ikkinchi  savolda  oʻsha  joyda  nima 
borligi  va  qanday  sharoitda  ekanligi  aniqlashtiriladi.  (Masalan,  200m  x  2 
oʻlchamli, qurilishga mos keladigan tuproqli va asosiy avtomobil  yoʻlidan 
100 m masofada joylashgan maydonni topish).  
3.
 
Tendensiya. 
…. 
dan  boshlab  nima  oʻzgargan? 
Uchinchi  savol  birinchi  va 
ikkinchi  savolni  birlashtirib  va  ularga  qoʻshimcha  tarzda  aniq  bir 
maydonda aniq vaqt ichida nimalar oʻzgarganligini aniqlaydi. 
4.
 
Strukturalar.
 
Qanday  fazoviy  strukturalar  mavjud? 
Bu  savol  birmuncha 
murakkabroq.  Masalan,  atom  elektr  stansiyasiga  yaqin  aholi  punktlarida 
saraton  kasalligining  asosiy  sababi  nima,  degan  savolni  oydinlashtirishda 
saraton  bilan  ogʻrigan  bemorlar  sonini,  qayerda  joylashganini  va  ularga 
tegishli boshqa koʻplab sabablarni bilish juda muhim. 
5.
 
Modellashtirish.
 
Agar …. boʻlsa, nima boʻladi?
 Bu savol biror-bir qurilish 
yoki  masalan,  yangi  avtomobil  yoʻli  tarmogʻi  oʻtkazilsa,  atrof-muhitga 
qanday  ta’sir  etishini  aniqlash  uchun  beriladi.  Albatta,  bu  kabi  savollarni 
oydinlashtirishda geografik yoki boshqa turdagi axborotlar talab etiladi.  
Mutaxassislar  geografik  axborot  tizimini  qisqacha 
“
geoinformatika”  deb 
ham atashadi. “Geoinformatika” uch ildiz: geografiya, informatika va avtomatika 
tushunchalaridan  tashkil  topgan.  Inglizcha  adabiyotlarda 
“Informatics”, 
“Computer Science” 
degan tushunchalar bor va u elektron hisoblash  texnikasini 
takomillashtirish,  dasturlash,  amaliy  matematika,  operatsion  tizimlar,  sun’iy 
intellekt  masalalari  va  boshqa  tushunchalarni  oʻz  ichiga  oladi.  Geoinformatika 
atamasi  1980-yillar  oxiriga  kelib  yanada  ommaviylashdi  va  hozirda  Geographic 
Information System yoki qisqacha GIS atamasi ingliz ilmiy adabiyotining deyarli 
barchasida keng qoʻllanilmoqda.  
GEO+GRAPHIC+INFORMATION+SYSTEM  

---