T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
120 
 
poligonlar  berilgan  oʻlcham  boʻyicha  teng  masofada  kengayadi  va  nuqta  doira, 
chiziq oval va poligon esa  kattaroq poligon shakliga kiradi (4.20-rasm).
 
 
4.20-rasm.
 Nuqta, chiziq va poligonning buferlangan tasviri
  
(Manba: Internet)
 
Masalan, GAT yordamida zararli kimyoviy moddalar omboridan kimyoviy 
chiqindilarning  tashqariga  chiqib  ketishi  roʻy  bersa,  mazkur  favqulodda  vaziyat 
uning  yaqinida  joylashgan  kasalxonaga  qanchalik  darajada  va  qancha  vaqt 
oraligʻida ta’sir qilishi mumkinligini tahlil qilish mumkin. Bunda har bir omborda 
joylashgan  kimyoviy  modda  joyi  nuqta  bilan  belgilab  olinadi  va  kimyoviy 
elementning  kuchli  va  kuchsiz  shamol  boʻlgan  paytidagi  xususiyatiga  qarab 
tarqalish  tezligi  toʻgʻrisidagi  axborot  kiritib  qoʻyiladi  va  u  buferlash 
operatsiyasiga  bogʻlanadi.  Shunda  har  bir  nuqta  kimyoviy  element  xususiyatiga 
qarab turlicha bufer zonalarini beradi. Demak, bu kartaga qarab agar favqulodda 
vaziyatlar boʻlib qolsa, qaysi kasalxonalarni birinchi navbatda evakuatsiya qilish 
kerakligini bilib olishimiz mumkin boʻladi (4.21-rasm). 
Agar  buferlashning  ahamiyati  toʻgʻrisida  yana  misol  keltiradigan  boʻlsak, 
oʻrmonchilik  bilan  shugʻullanuvchi  kompaniya  oʻzining  berilgan  yeridan  100 
metr  radiusda  joylashgan  daraxtlarni  kesmoqchi.  GATda  kartada  100  metr 
berilgan radiusda bufer hosil qilinadi va kerak boʻlsa, tahlil ishlari bajariladi yoki 
doʻkon  qurmoqchi  boʻlgan  firma  qurilishi  moʻljallangan  yangi  doʻkondan  4  km 
masofa  radiusda  qancha  iste’molchilar  mavjudligini  bilmoqchi  boʻlsa,  bu 
buferlash orqali osongina amalga oshiriladi. Bu esa doʻkonning qanday potensial 
bilan ishlashi kerakligi toʻgʻrisida tushuncha beradi.  

---