T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
109 
 
Demak,  fazoviy  soʻrov  (spatial  query)  bu  bizga  berilgan  ma’lumotlar 
toʻplami  yoki  raqamli  vektor  formatdagi  kartada  belgilar  yoki  xususiyatlarni 
ularning geografik yoki fazoviy bogʻliqligiga qarab belgilash jarayonidir. 
Soʻrov  (
query
)  soʻzining  ma’nosi  birmuncha  kengroqdir.  Ba’zi  dasturlar, 
asosan  ArcView  dasturlari  orqali  ma’lumotlar  qatlam-qatlam  koʻrinishida 
koʻrsatiladi  va  bunda  buyruqlar  orqali  bizga  kerak  boʻlgan  ma’lumotlarni 
olishimiz zarur boʻladi. Masalan, siz ma’lum bir uzoqlikdagi va boshqa belgilarga 
(
feature
)  qoʻshni  boʻlgan  belgilarni  yoki  bir  obyekt  ichidagi  yoki  kesishuvchi 
obyektlarni topmoqchisiz. Shunday hollarda ham soʻrov ishlari amalga oshiriladi  
Fazoviy  soʻrovlar  jarayoni  turli  mavzuli  qatlamlardagi  belgilar  orqali 
bajarilishi  mumkin.  Agar  qatlamlarning  geografik  oʻzaro  bogʻliqligini 
tekshirmoqchi  boʻlsangiz,  unda  bir  mavzuli  qatlamni  boshqasi  bilan  ustma-ust 
qoʻyishingiz  kerak  va  bu  jarayon  fazoviy  qatlamlashtirish  (
spatial  overlay
)  deb 
ataladi. Soddaroq qilib aytadigan boʻlsak, ArcGIS dasturi orqali yaratilgan sheyp 
(
shape
)  formatidagi  qatlamlarni  ustma-ust  qoʻyish  orqali  siz  turli  nuqtali, 
poligonli,  chiziqli  obyektlarni  koʻrishingiz,  birlashtirishingiz  yoki  ajratishingiz 
mumkin  boʻladi.  Ammo  ustma-ust  qoʻyilayotgan  qatlamlarning  geografik 
koordinatasi bir xil boʻlishi kerak (4.14-rasm). 
Fazoviy  soʻrov  bu  fazoviy  tahlil  jarayonining  bir  qismidir.  Fazoviy  tahlil  
turli tahliliy masalalarni hal etuvchi usullarni oʻz ichiga olgan.  
Fazoviy  soʻrovni  siz  yangi  tijorat  uchun  joy  izlashda,  mavjud  tijorat 
markazlarini  bilishda  va  oʻz  navbatida,  ular  orasidagi  masofa  va  boshqa  zarur 
ma’lumotlarni topishda qoʻllashingiz mumkin. 
Geoaxborot tizimidagi barcha fazoviy soʻrovlar quyidagi turlarga boʻlinadi: 

 
qamrab olish; 

 
hudud; 

 
toʻliq oʻrab olish; 

 
qirqib olish; 

 
chiziqlar kesishuvi; 

 
qoʻshni belgilash; 

---