T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
94 
 
 
4.1-rasm
.Geofazoviy tahlil tasnifi (*- ma’lumot) 
Demak,  yuqoridagi  rasmda  fazoviy  tahlilni  tushunish  oson  boʻlishi  uchun 
bir  necha  boʻlimlarga  ajratib,  diagramma  shaklida  koʻrib  chiqdik.  Lekin  har  bir 
atama  ostida  qanday  ma’no  yotishini  ham  oʻrganib  chiqish  lozim,  aks  holda 
bunday diagrammalarga boʻlib oʻrganish bizga hech qanday natija bermaydi.  

---

 
Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
95 
 
4.2.
 
Ma’lumotlarni fotogrammetrik tahlil qilish 
Ma’lumki,  fotogrammetriyada  yer  yuzasini  samolyot  yoki  kosmik 
apparatlarga oʻrnatilgan fotoapparatlar yordamida olingan aerokosmik suratlardan 
foydalanib  plan,  karta  tuzishga  e’tibor  qaratilgan  bo’lib,  bunda  yer  modelini 
yaratishga  katta  ahamiyat  beriladi.  Hosil  qilingan  modeldan  haqiqiy 
georeferenslangan  yer  koordinatalarini  olish  uchun  nazorat  nuqtalari  yordamida 
suratlarni  referenslash  kerak  (qoʻl  yordamida  raqamlashtirish  jarayoni  bilan  bir 
xil). Nazorat nuqtalari yer syomkasi yoki GPS yordamida aniqlanadi.  
Oʻlchovlar  stereoplotter  deb  ataladigan  qurilma  yordamida  bir-biriga 
qoplanib  hosil  qilingan  juft  suratlardan  olinadi.  Bu  qurilma  yordamida  model 
yasaladi  va  uch  oʻlchamli  oʻlchovlar  olinadi,  tahrir  qilinadi,  yigʻiladi  hamda 
ma’lumot  va  grafiklar  kartaga  chiqariladi.  Stereoplotterlarning  rivojlanish 
bosqichlari  3  turga:  analog  (optik),  analitik  va  raqamli  kabilarga  boʻlinadi. 
Hozirgi kunda mexanik analog stereoplotterlar kam ishlatiladi.  
Eng  koʻp  ishlatiladigan  qurilma  turi  analitik  (analog  va  raqamli 
stereoplotterlarning  oʻzaro  yigʻindisi)  va  raqamli  (toʻlaligicha  kompyuter  tizimi 
orqali ishlaydi) stereoplotterlardir.  Ishonch bilan aytish mumkinki, hozirgi kunda 
kompyuter  texnologiyasi  rivojlanishi  bilan  mexanik  qurilmalar  oʻrnini 
toʻlaligicha  raqamli  stereoplotterlar  egallab  oladi.  Stereomodellarni  koʻrishning 
turli  yoʻllari  mavjud  va  ulardan  keng  tarqalgani  bu  tekis  ekranga  ega  boʻlgan 
oddiy  stereoskop  va  kompyuter  ekranidagi  qizil/yashil  tasvirlarni  yoki  qutb 
nurlarini maxsus koʻzoynaklar orqali koʻrishdir.  
Uch  oʻlchamli  tekislikdagi  tasvirlarni  boshqarish  uchun  fotogrammetriya 
tizimidagi  kompyuterlar  uch  oʻlchamli  kursorga  ega  boʻlgan  sichqoncha  va  qoʻl 
yordamida  boshqariladigan  qurilmalar  bilan  jihozlangan  boʻladi.  Bu  esa,  oʻz 
navbatida,  kursorlarning  ham  uch  oʻlcham,  ya’ni 
X,  Y,  Z 
boʻylab  harakatlanish 
imkoniyatini  beradi.  Uch  oʻlchamli  modellardan  vektor  obyektlarni  olish  turlari 
qoʻl  yordamida  raqamlashtirish  kabi  avtomatik,  yarim  avtomatik  va  qoʻl 
yordamida turlariga boʻlinadi. Birgina farq mazkur turda 
Z
 balandlik qiymati ham 
hisobga olinishi lozim. 

---