T. X. Boltayev, Q. Raxmonov, O. M. Akbarov geoaxborot tizimining ilmiy asoslari o’quv qo'llanma Toshkent 2019

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
 
 
 
85 
 
tasodifiy  GATdan  foydalanuvchiga  faqatgina  ma’lumotlarni  oʻqish 
mumkin  boʻlgan  ruxsat  berilsa,  mutaxassisga  oʻsha  ma’lumotlarni 
yaratish, yangilash va oʻchirish ruxsati ham beriladi. 

 
Nazorat qilinadigan yangilash.
 Ma’lumotlar yangilanishini nazorat qilish 
maxsus  tayinlangan  menejer  mutaxassis  tomonidan  amalga  oshiriladi.  U 
bazaga  kirayotgan  koʻp  sonli  foydalanuvchilar  soʻrovini  nazorat  qilib 
turadi. 

 
Ma’lumotni  saqlash  va  tiklash
.  Ma’lumotlarni  notoʻgʻri  yangilash  yoki 
tizimning  tasodifiy  buzilishi  orqali  kelib  chiqadigan  yoʻqotishlardan 
himoya  qilish  juda  muhimdir.  MBBTdagi  maxsus  saqlovchi  va  agar 
ma’lumot  oʻchib  ketsa,  tiklovchi  dasturlar  bunday  muammoning  oldini 
olishga xizmat qiladi.  

 
Ma’lumotlar  bazasini  boshqaruvchi  vositalar.
  Ma’lumotlarlar  bazasi 
tuzilmasini  yaratish,  indekslarni  yaratish  va  ishlatish,  ishlash  tezligini 
yaxshilash,  saqlash  va  qayta  tiklash,  foydalanuvchilar  uchun  kirishni 
boshqarish  kabi  vazifalar  boshqarish  vositalari  yordamida  administrator 
(ma’mur) tomonidan amalga oshiriladi. 
Zamonaviy  MBBT  ma’lumot  bazasini  yaratish  va  boshqarish  uchun 
moʻljallangan  standart  va  umumiy  maqsadli  qurilmalar  bilan  jihozlanadi.  Bu 
qurilmalar  MBBTni  loyihalashda  va  foydalanuvchi  interfeysini  (ma’lumotga 
ruxsat va taqdim qilish uchun) qurishda ishlatiladi. 
Demak, yuqoridagi fikrlarni jamlab aytadigan boʻlsak, MBBT bir yoki bir 
necha  foydalanuvchilar  zaruriyatiga  moslab  loyihalangan  mantiqiy  bogʻlangan 
ma’lumotlar  yigʻindisidir.  Bu  ma’lumotlar  koʻpincha  ma’lumotlar  bazasining 
jadvallarida aks ettiriladi. 
Jadval  bu  gorizontal  satrlar  va  vertikal  ustunlar  boʻylab  joylashtirilgan 
ma’lumot  elementlari  (qiymatlari)dir.  Odatda,  ustunlarda  nomlar  joylashtirilsa, 
satrlarda  qiymatlar  joylashtiriladi.  Jadval  ma’lum  chegaralangan  ustunlarga  va 
istalgan miqdorda satrlarga ega boʻlishi mumkin. 

---