T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

M ashinaning 
unumdorligi 
- mashina bilan vaqt birligida 
bajarilgan 
ishning hajmidir. 
M ashinaning yillik unumdorligi 
bir soatdagi ish unumi va yil m obaynida ishlagan soatlari bilan 
aniqlanadi.
Posangi 
- mashinaga ta’sir etuvchi 
kuch va momentlarni 
muvozanatlashtiruvchi (beton, tem ir b o lish i mumkin) yukdir.
M ashinaning o‘tuvchanligi 
- y o l bolm aganda va qiyin y o l 
sharoitidagi ishlash xususiyatidir; o‘tuvchanlik yetakchi o‘qlar- 
ga, 
o'qlarga 
tushadigan 
yuklam alarga, 
gruntga 
beriladigan 
solishtirma bosimga, y o l prosvetining qiymatiga, yetakchi va orqa 
burchaklarning oglshiga, g ild ira k li m ashinalarning shinasini turi 
va olcham lariga b o g iiq boiadi.
M ashinaning ishchi uskunalari 
- konstruksiya va moslamalarni 
olib yuruvchi, almashinuvchi ish organlari (jihozlari) boiib, 
m ashina beriigan ish turlari, operatsiyalarni amalga oshirish uchun 
jihozlanadi (qurollanadi).
Ish 
organi 
(jihozi, 
uskunasi) 
- m ashinaning 
konstruktiv 
elementi boiib. uning texnologik jihatdan qollanilishini ifodalayrdi.
M ashinaning ish tartibi 
- m ashinaning ish vaqtiga va uning 
ishlashdagi tanaffus vaqtlariga kalendar (taqvim) vaqtlarining 
taqsimlanishidir. Ish tartibi smenali, sutkali va yillik turlarga 
boiinadi. Ba’zi holatlarda ish tartibi kalendar vaqtining boshqa 
davrlariga ishlab chiqilishi mumkin.
140

---

M ashinalar tizim i 
(sistemasi) 
- qurilish-montaj 
ishlaridagi
texnologik jarayonlarni kompleks m exanizatsiyalashuvini ta’min- 
lovchi va qurilishni m a’lum muddatli yilliklarga yoki undan ham 
uzoqroq m uddatga m ashina bilan jihozlanganlik (qurollangan- 
lik)ning kelajakdagi rivojlanishini ko‘zda tutuvchi mexanizatsiya 
vositalarining to‘plami (yig‘indisi)dir.
M ashinalar tizim i qurilishdagi texnologik jarayonlarning zaruriy 
barcha to‘plam ini bajarishni, m exanizatsiya vositalarini tarkibiy 
tuzilm asini va nom enklaturasini (ro‘yxatini) aniqlaydi (belgilaydi). 
Uning tarkibiga um umqurilish va mobil transporti vositalari kiradi. 
Hujjat sifatida, m ashinalar tizim i b u -d irek tiv av iy reja oldi hujjat 
bo‘lib, yangi m ashinalarni yaratish rejasini va qurilishni kompleks 
m exanizatsiyalash va avtomatlashtirish rejasini tayvorlashda ishlati­
ladi (foydalaniladi).