|
F
- — ’
m
g - t , ’
bu yerda: G -m a sh in a n in g og‘irlik kuchi, kN; v -m a sh in a n in g harakat tezligi,
m /sek; ^ -h a y d a s h (razgon) vaqti, sek ((n= 3 ...4 sek);
F
sh-h a v o (shamol) ning qarshiligi, kN.
F S b = K O B A '
K u ra k o ld id a g i tu p ro q n in g s u rilis h d a g i q a rsh ilig i
233
bu
yerda:
АГ^- h a v o
qarshiligiga
kamroq
uchrash
koeffitsiyenti
(A ;,= 0 ?0 0 5 ... 0,007);
/(-m a sh in an in g shamolga qarshi qism ining yuzasi, m
2
A = H B
//-m a s h in a n in g baiandligi, m; й -iz la r n in g eni, m; v -m a sh m a n in g harakat
tezligi, km/soat; v rt—sham olning tezlig i, km /soat (v =10...'40 km/soat).
€
- E
Э - Е
о
э -
Ь)
ф
4.25-rasm.
A v to g re y d e rg a ta ’sir etuvchi ku ch la r tasviri.
Bir cho‘michli ekskavatorlar
Bir cho‘mich (kovsh)li ekskavator deb, siklik (davriy) ishlaydigan
tuproq qazuvchi o‘ziyurar mashinaga aytiladi. Uning ish jarayoni
quyidagidan iborat; muayyan konstruksiyali va sig‘imli yakka
kovshi bilan tuproq-gruntni massivdan ajratib olib, bo‘shatish joyiga
keltiradi va maxsus joyga yoki transport vositasiga bo‘shatadi.
Tuproq
qazish
ishlarining
yarm idan
ko‘pi
bir
kovshli
ekskavatorlar bilan bajariladi. Bir kovshli ekskavatorning ish sikli
234
quyidagi operatsiyalardan iborat: kovshni zaboyga tushirish; m a’Ium
qalinlikdagi grunt qatiamini kesib olib kovshni to idirish; ekskavator
platformasini burib, kovshni grunt bo‘shatiladigan joyda to‘xtatish;
kovshni bo‘shatish va platformani burib, bo4shagan kovshni zaboyda
to’xtatish.
Odaida. har qaysi sikl ekskavatorning o‘zini yurgizm asdail
bajariladi. Zaboyning m azkur qistni qazib boltngandan keyingina,
ya’ni kovsh bilan gruntni olish m um kin b o im ay qolganda,
ekskavator boshqa joyga ko'-chiriladi.
Ekskavator gruntni kavlaydigan va uni tashiydigan ish organidan,
yurish qismidan, barcha m exanizm larni harakatga keltiruvchi kuch
ustanovkasidan, m ashinaning ish organlari va m exanizm lariga
harakat uzatuvchi transmissiyadan, ish jihozlari o‘rnatiladigan,
m ahkam lanadigan ham da buriladigan tayanch-burilish qurilm asidan
va ekskavatorni boshqarish sistemasidan tuzilgan.
Bir kovshli ekskavatorlar vazifasiga, ish jihozlarining turiga,
kovshining sig‘imiga, kuch ustanovkasining tipiga, platformasining
burilish burchagiga, boshqarilish turiga va yurish qurilm asining
tipiga qarab xillarga ajratiladi.
Platformasining
burilish
burchagiga
ko‘ra
ekskavatorlar
to iiq buriladigan va to‘liq burilmaydigan xillarga bo‘linadi.
Ish jihozi gorizontal tekislikda (planda) 360° burila oladigan
ekskavatorlar to iiq buriladigan ekskavatorlar deb ataladi. Bunday
ekskavatorlarning burilish platformasiga kuch ustanovkasi va ish
jihozi montaj qilingan bo iad i. Ish jihozi planda 270°dan ortiq
burilmaydigan
m ashinalar
to iiq
burilmaydigan
ekskavatorlar
deyiladi. Ish organining osilish tipiga qarab, egiluvchan qilib va bikr
qilib osilgan ish jihozlari boiadi. Egiluvchan qilib osishda ish organi
strelaga kanatlar vositasida, bikr qilib osishda esa dasta vositasida
osib qo‘yiladi.
Q oilaniladigan ish jihozlarining miqdoriga ko‘ra universal,
yarim universal va maxsus ekskavatorlar boiadi. Konstruksiyasi
har xil turdagi ish jihozlaridan ko‘p miqdorda foydalanishga imkon
beruvchi m ashinalar universal ekskavatorlar deb ataladi.
235
Yarim universal ekskavatorlar deb, cheklangan miqdordagi ish
jihozlaridan foydalanadigan m ashinalarga aytiladi.
Faqat bir turdagi ish jihoziga ega bo‘lgan ekskavatorlar
m ashinalarning maxsus gruppasiga taalluqlidir. Ru gruppaga
odimlovchi draglaynlar, tunnel qazuvchi ekskavatorlar va ochuvchi
ekskavatorlar kiradi.
Universal ekskavatorlarda, asosan, gusenitsali yoki pnevmo-
g‘ikiirakii yurish quriim alari qollaniladi.
Gusenitsali yurish jihozi bitta yoki bir neehta gusenitsa
aravachalaridan tashkil topadi. Botqoq joylarda va bolsh gruntlarda
ishlash uchun gusenitsalari kengaytirilgan maxsus konstruksiyadagi
aravachalardan foydalaniladi. Gusenitsali yurish qismining afzalligi
shundaki. uning gruntga bo£lgan solishtirma bosimi katta emas,
shuning uchun ekskavatorlarning o‘tuvchanligi yaxshi bo‘ladi.
Gusenitsali ekskavatorlarning harakat tezligi 3 - 4 km/soatdan
oshmaydi.
Pnevmog‘ildirakli
ekskavatorlar
nisbatan
yuqori
tezlikda
harakatlanishi bilan ajralib turadi. Biroq, gruntga bo'lgan solishtirma
bosimi kattaligi uchun ularning o’tuvchanligi cheklangan.
Kovshining sig‘imi 0,15 dan 4 m
3
gacha bo‘lgan universal
quriiish ekskavatorlari sanoat, uy-joy va melioratsiya qurilishida
ishlatishga m oljallangan.
Kovshining sig‘imi 2 dan
8
m
3
gacha bo‘lgan karerbop
gusenitsali ekskavatorlar gruntni qazish va ochiq konlarda foydali
qazilmalarni qazib olish uchun ishlatiladi.
Kovshining sig'imi
6
m
3
dan oshadigan gusenitsali ochuvchi
ekskavatorlar strelkasining uzaytirilganligi bilan farq qilib, tog‘-
kon sanoatida ochiq konlardagi foydali qazilm alarni berkitib
turuvchi gruntni kavlab. uni belgilangan joyga chiqarib tashlashga
mo‘lja!langan.
Kovshining sig‘imi 6-100 m
3
li odimlovchi maxsus ekskavator-
draglaynlardan ham yuqorida aytilgan m aqsadlarda foydalaniladi.
Bir kovshli ekskavatorlarda m exanizm larni harakatga keltirish
uchun. asosan, dizel yoki elektr dvigatellar ishlatiladi.
236
0
‘rnatilgan
dvigatellar
soniga
ko‘ra
ekskavatorlar
bitta
dvigateldan va ko'p dvigateldan yurgiziladigan harakat dvigateldan
m exanizm larga turli xil yuritm a sistemalar vositasida uzatiladi,
M exanik yuritm a hozirgi kungacha eng keng tarqalgan yuritm a
bo'lib. unda harakat shesternyalar. ehervyakli jiiftlikiar va zanjirli
uzatrrmlar orqali uzatilar edi, Hozirgi vaqtda gidravlik yurinnali
ekskavatorlar kcng k o iam d a q o ilan ila boshlandi.
Universal ekskavatorlar sanoat, y o i va melioratsiya qurilisilida
I-1V kategonyalardagi gruntlarda tuproq ishlarini bajarish uchun
m oljallangan. Bunday ishlar jum lasiga konlarni ochib, u yerdan
qum, shag‘al yoki iuproq qazib olish, transheyalar,
z ax
qochlrish
yoki sug‘orish kanallari qazish, ko'tarm alar hosil qilish va boshqa
tuproq ishlari kiradi.
Bundan tashqari, ulardan ortish-tushirish va boshqa ishlarni
(o'rm onni kundakov qilish, ustun qoziqlar qoqish, m uzlagan
gruntni maydalash va hokazo) m exanizatsiyalashtirish uchun ham
foydalaniladi.
Melioratsiya qurilishida E-302B , E-304-V, E-652B , E-10011E,
E-1252B, EO-4221 modellardagi bir kovshli ekskavatorlar eng ko‘p
qoilaniladi.
Kanallar kesimining o‘lchamlariga qarab, asosan, ikki usulda
qaziladi:
1
) ekskavatorni kanal o‘qi bo‘ylab harakatlantirib;
2
)
ekskavatorni
qazima
chetida
harakatlantirib.
Draglayn
bilan
jihozlangan ekskavator kanal o'qi bo‘ylab harakatlanib, bir o‘tishda
to'liq profilli kanalning kesimini kavlaydi. Qazilgan grunt draglayn
yordamida transport vositasiga ortilib, belgilangan joyga olib boriladi.
K atta kanallar qurishda strelaning qulochi kanal kesim ini
to iig ‘isicha kavlashga imkon bermaydi. shuning uchun kanal uch
o‘tishda qaziladi: birinchi o‘tishda ekskavator kanal o‘qi bo‘ylab
yurgiziladi, keyingi ikki o'tishda esa kanalning ikki chetida
harakatlantirilaladi.
Yuritm asining turiga ko‘ra, bir kovshli ekskavatorlarning ikki
tipi: ish jihozi m exanik tarzda (kanatlar yordamida) va gidravlik
tarzda harakatlantiriladigan ekskavatorlar eng keng tarqalgan.
237
Do'stlaringiz bilan baham: | 
