T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

M exanik yuritm ali bir cho‘michli ekskavatorlar
va ularning ish jihozlari
Mexanik yuritm ali bir kovshli ekskavatorlar ish jihozlarining 
tarkibiga quyidagilar kiradi: ish organi (kovsh, ilgak va hokazo); 
ish organi m ahkam lanadigan elementlar (strela, dasta); ish organini 
harakatga keitiruvchi elem entlar (strela, tayaneh-huriiish qurilmasi, 
revers mexanizmi, hosim mexanizmi)-
Kovshining konstrukslyasiga кота bir kovshli ekskavatoriarnm g 
ish organlari quyidagicha ataladi: to'g'ri kurak, teskari kurak, 
draglayn va greyfer.
Ana shunday nomlarni belgilovchi alomatlarga quyidagilar kiradi: 
to'g'ri kurak uchun-qazilayotgan zaboy mashina turadigan joydan 
yuqorida joylashgan, kovshning kesuvchi qirrasi mashinadan nariga 
qaraydigan qilib o'rnatilgan bo‘ladi, ish vaqtida kovsh pastdan yuqoriga 
va zaboy tomonga harakatlanadi; teskari kurak uchun-qazilayotgan 
zaboy mashina turadigan joydan pastda joylashgan, kovshning 
kesuvchi qirrasi mashina tomonga qaraydigan qilib o'rnatilgan 
bo'ladi, ish paytida kovsh yuqoridan pastga hamda mashina tomonga 
harakatlanadi; draglayn uchun-qazilayotgan zaboy mashina turgan 
yerdan pastda joylashgan, kovshning kesuvchi qirrasi mashina tomonga 
qaratib o'rnatilgan bo'ladi, ish chog'ida kovsh pastdan yuqoriga yoki 
yuzaga parallel tarzda va mashina tomonga harakatlanadi, pastga 
tikkasiga yoki tebranib tushadi; greyfer uchun-kavlanayotgan zaboy 
mashina turgan joydan pastda yoki yuqorida joylashgan bo'ladi, kovsh 
jag'larining kesuvchi qirralari pastga qaragan holda ochiladi, ish 
vaqtida kovsh pastga va yuqoriga harakatlanadi.
Bir kovshli ekskavatorlar ikkita chig'ir bilan ta’minlangan: 
ularning biri strelani ko'taruvchi chig'ir deb ataladi va strelaning 
qiyaligini o'zgartirish uchun ishlatiladi, ikkinchisi esa asosiy chig'ir 
deyiladi va kavlash vaqtida ish organini keragicha harakatlantirish 
uchun qo'llaniladi.
Asosiy chig'irda ikkita baraban bor. Barabanlarning biri kovsh 
yoki ilgakni ko'tarish uchun ishlatiladi va ko'taruvchi baraban 
deb ataladi. Bosim barabani deb ataladigan ikkinchi baraban esa
238

---

ekskavator to‘g ‘ri kurak bilan jihozlanganda kovshli dastani surib 
chiqaradigan bosim m exanizm ini ishga tushirish uchun ishlatiladi; 
ekskavator teskari kurak yoki draglavn bilan jihozlanganda shu 
barabanning o '/i kovshni ichkariga tortish uchun xizm at qiladi, 
bu holda u tortuvchi baraban dcyiladi; ekskavator greyfer bilan 
jihozlanganda ushbu barabandan kovsh ja g ia rin i yopish va kovshni 
ichkariga tortish uchun foydalaniladi,
Bir va ikki valli ch ig irlar b oiadi, Bir vulli ehig‘iihuda bitta 
o‘qda koHaruvchi va torluvchi (bosim) barabanlar o‘rnatiladi, ikki 
valli ehigMrlarda esa har qaysi baraban alohida vallarga o‘rnatiladi, 
Barabanlar 
valga 
m ahkam langan 
dumalash 
podshipniklarida 
erkin avlanadi. Barabanlar har qaysi baraban uchun alohida ko‘zda 
tutilgan lentali torm ozlar bilan tormozlanadi. Ekskavatorning 
bosim m exanizm i dastani surib chiqarish, ya’ni kovshni zaboyga 
uzatish uchun m o‘ljallangan. Revers m exanizm i yetakchi val faqat 
bir yo'nalishda aylanib turganda, yetaklanuvchi valning aylanish 
yo'nal ish in i o'zgartirishga mo‘ljallangan.
Tayanch-burilish qurilmasi burilish platformasidan tushgan 
nagruzkani ekskavatorning yurish qurilmasi ramasiga uzatish va 
platform aning gorizontal tekislikda (yurish qurilmasiga nisbatan) 
erkin burilishiga imkoniyat yaratish uchun m o‘ljallangan.
4.26-rasmda draglaynli bir kovshli ekskavatorning konstruktiv 
sxemasi berilgan. Draglaynning ish jihozi tarkibiga strela