T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

a)  pul  bozori;
b) tovar va  xizmatlar bozori; 
v) pul va  resurslar bozori;
g) tovarlar,  xizmatlar va  resurslar bozori; 
d) yuqoridagilam ing  barchasi.
87

---

10-MAVZU. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI. 
BOZOR MUVOZANATI
1-§. Talab tushunchasi. Talab qonuni.
Talabga  ta ’sir  qiluvchi  omillar
Talab  -   bu  narxlarning  mavjud  darajasida  sotib  olinadigan 
tovar  (xizmat)lar  miqdori.
Talab  turlari:
•  Individual (yoki yakka) talab 
-   alohida shaxs, oila 
va  boshqa  subyektning  tovar  (xizm at)  larning 
muayyan to'plamiga bo'lgan talabi.
•  Bozor 
talabi-alohida  iste’molchilarning  talablari 
yig'indisi.
Talab  darajasini  belgilab  beruvchi  asosiy  omil  narx  hisoblanadi. 
Boshqa  sharoitlar o'zgarmay qolganda  narxning  o'zgarishi  (pasayishi 
yoki ko‘tarilishi) sotib olinadigan tovarlar miqdorining o'zgarishiga (ortishi 
yoki  kamayishi) ga olib keladi.
Narx darajasi va sotib olinadagan tovarlar miqdori o'rtasidagi  teskari 
yoki qarama-qarshi bog'liqlik 
talab qonuni 
deyiladi.
Agar  oila  oylik  pul  daromadining  5000  so'mini  har  oyda  un  sotib 
olishga sarflasa, un narxi o'zgarishi talab bildirilgan mahsulot miqdorining 
quyidagicha o'zgarishiga olib keladi.
A
Б
В
Г
Д
E
Un narxi, 
(so‘m)P
500
400
250
200
100
50
Talab
qilinadigan un 
miqdori, (kg)Q
10
12,5
20
25
50
100
Jadval  ma’lumotlari  narxning  pasayishi  sotib  olinadigan  tovar 
miqdorining  ko'payishi  bilan  birga  borishini,  aksincha,  narxning  o'sishi 
esa  xarid  miqdorining  kamayishiga  olib  kelishini  ko'rsatadi.  Bu  yerda
8 8

---

narx iste’molchi uchun to’siq vazifasini bajaradi, ya’ni yuqori narx ularning 
xarid qilish istagini so’ndiradi,  past narx esa bu  istakni rag’batlantiradi.
Tovar  narxi  va  uning  xarid  qilinadigan  miqdori  o'rtasidagi  teskari 
bog'liqlikni grafikda tasvirlab, talab egri chizig'ini hosil qilish mumkin.
narx
P(som)  500 
400 
300 
200 
100
Grafikda har bir nuqta tovarning narxi va iste’molchi shu narxda sotib 
olishi mumkin bo'lgan mahsulot miqdorini ko'rsatadi.
Real  iqtisodiy hayotda  shunday holat ham  yuz  berishi  mumkin,  ya’ni 
ayrim tovarlarga narxlar o'sishi bilan ularga bo'lgan talab kamaymasdan 
balki  ortib  boradi.  Bu  holat