T. Qudratov N. Fayziyeva

Sarflangan 
moddiy 
resurslarning 
tannarxdagi 
hissasi 
qanday 
aniqlanadi(
)?.  Bu  ko’rsatkichni  aniqlash  uchun  moddiy  xarajatlar  summasini 
(
)   tannarx hajmiga (TN)  bo’lish kerak:  
 
12.3  Moddiy resurslardan foydalanish samaradorlik ko’rsatkichlarini 
tahlil etishning uslubi. 
Moddiy  resurslardan  foydalanish  darajasi  dinamikasini  tahlil  etishda  asosan 
solishtirish, zanjirli bog’lanish, indeks usullaridan foydalaniladi. 
Moddiy    resurslardan  foydalanish  samaradorlik  ko’rsatkichlarini  har  birini  tahlil 
etish yo’llari asosan bir xildir. 
Birinchi    navbatda    har  bir  ko’rsatkichni  bazis  va  hisobot    yillari  uchun  hisoblab 
olinadi.  Shundan keyin hisobot yilidagi  samaradorlik  ko’rsatkichi darajasi uning bazis 
yilidagi darajasi solishtirilib, o’zgarishi (oshgan yoki  pasayganligi) aniqlanadi. So’ngra, 
ushbu  o’zgarishga omillar ta’siri aniqlanadi hamda  har birining ta’siriga baho beriladi. 
Tahlil oxirida Moddiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish bo’yicha fikrlar 
va takliflar berilib, xulosa qilinadi.  
Biz  bu  yerda,  faqat  resurslar  qaytimi  ko’rsatkichi  tahlilining  uslubiyatiga 
to’xtaldik.Boshqa ko’rsatkichlarning tahlili shunga o’xshash,ularga to’xtalmadik..  
Hisobot yilidagi resurslar qaytimi ko’rsatkichi bazis yilidagi (yoki rejadagi) 
ko’rsatkichiga solishtirib, o’zgarish aniqlanadi: 

---

62 
 
 
Bunda, YM
1
, YM
0
 – mos holda hisobot va bazis yillaridagi yalpi  mahsulot  
hajmi; 
MX
1
, MX
0
 – mos holda hisobot va bazis yillaridagi  moddiy xarajatlar hajmi. 
Ushbu o’zgarish  ikki omil hisobiga sodir bo’lgan: 
1) 
moddiy xarajatlar hajmini o’zgarishi hisobiga 
2) 
yalpi mahsulot hajmining o’zgarishi hisobiga, 
Ushbu omillarning ta’sirini aniqlash uchun “Zanjirli bog’lanish” usulidan 
foydalandik.Omillar ta’sirini aniqlashdan oldin “Shartli moddiy resurslar 
qytimi”ko’rsatkichi hisoblab olinishi kerak.Bu ko’rsatkichni aniqlash uchun bazis 
yilidagi yalpi mahsulot hajmini (YaM
0
) hisobot  yilidagi moddiy xarajatlar hajmiga 
(MX
0
) bo’lish kerak:    
 
Ushbu  ko’rsatkich aniq  bo’lgandan  keyin resurslar qaytiminingo’zgarishiga  
omillar ta’siri aniqlnadi: 
Moddiy resurslar qaytimining o’zgarishiga moddiy xarajatlar hajmi o’zgarishining 
ta’siri: