T. Q. Ortiqov, O. M. Nazarov Analitik laborant va fizik-kimyoviy tekshirish usullari

Газсимон заҳарли моддалар билан ишлаш.

Хлор, бром, фосген билан (айниқса уларни концентрацияси рухсат этилган миқдордан кўп булганда) нафас олганда заҳарланиш жуда тез содир бўлади. Бензол, гексахлорэтан ва бошқа кўпгина органик эритувчилар билан нафас олганда заҳарланиш узоқ вақт улар билан ишлагандан кейин юз беради. Улар секин таъсир қилувчи моддалар ҳисобланади. Барча секин таъсир қилувчи моддалар кичик концентрацияда хам асосан юрак ва асаб системасига таъсир кўрсатади. Бу категориялардаги секин таъсир қилувчи моддалар қаторига симоб, кўрғошин каби металларни буғлари киради.

Заҳарланиш энг авввло заҳарли моддалар буғи ва чангини ютиш натижасида юз беради. Масалан, хавфсизлик чораларини кўрмасдан уларни тортганда, бир жойдан иккинчи жойга сепганда бир идишдан иккинчи идишга қўйганда содир бўлиши мумкин.
Агар керакли хавфсизлик чоралари кўрилмаганда газсимон заҳарли моддалар билан ишлаб туриб жуда осон заҳарланиш мумкин. Бундай хавфга айниқса СО ва Н₂S эга. Ис гази бирор бир хидга эга эмас ва шунинг учун уни хавода бор-йўқлигини билиш қийин. H₂S жуда кучли ҳидга эга, лекин бу ҳид фақат уни атмосферада пайдо бўлишининг биринчи минутларида сезилади, кейин эса сезилмай қолади. Шунинг учун ишлаётган ходим ўзи билмаган ҳолда заҳарланиши мумкин.
Суюқ ва қаттиқ моддалар билан заҳарланиш уларни қўлга, тупроқ орасига, бармоқлар орасига текканида ёки ўтганида рўй беради. Заҳарли моддаларни кийимга текиб, айниқса енга текиб ва ундан овқатга ўтиб заҳарланганлик ҳолатлари ҳам кузатилган.
Суюқ заҳарли моддаларни нотўғри сақлаш натижасида уларни буғлари хна атмосферасини ифлослантириши мумкин.
Айрим моддалардан, масалан, йеллюлоза эфирларидан плёнка тайёрланганда ва улар ҳавода қуриб қолганда улардаги эритувчилар буғланиб кетади ва секин заҳарланишга сабаб булиб хизмат қилади.
Заҳарли моддалар идишларини ювиш учун бермасдан, ишлаган одамни ўзи ювиши керак.
Заҳарли газсимон моддалар билан ишлаш мўрили шкафда ўтказилади. Иш бошлашдан олдин мўрили шкафни ишлашини текшириб кўриш керак. Агар мўрили шкаф ҳавони яхши тортмаса ёки умуман ишламаса кучли таъсир этувчи газсимон моддалар билан ишлаш умуман мумкин эмас. Чунки бундай ҳолларда газсимон моддалар умумий хонага ўтиб кетади.
Заҳарли моддалар билан ишлаганда бошни мўрили шкафдан ташқарида тутиш керак.
Газсимон заҳарли моддалар билан ишлаш фақат мўрили шкафда олиб олиб борилсада, лекин уни авария бўлиб қолиш ҳоллари ҳам бўлиши мумкин, яъни мўрили шкаф ишлаб турган ҳолда бирдан тўхтаб қолиши, реакцион идишни портлаб кетиши, бирлаштирувчи резина шлангларни узилиб кетиши ва ҳоказолар. Бундай ҳолларда противогаз тайёр ҳолда туриши керак. Бундан ташқари лабараториянинг бир-икки кишиси ҳар эҳтимолга қарши противогаз билан тайёр туриши керак, агар бахтсиз ҳодиса рўй берса, у жабр кўрганда тез ёрдам бериши керак. Противогазнинг бир нечта маркалари бор: