T oshkent moliya instituti

Birlashish
Agar butun dunyo bo’ylab sayohatda bo’lsangiz turmush darajalarini katta o’zgarishlarini ko’rasiz. Dunyoning qashshoq mamlakatlarida kishi boshiga to’g’ri keladigan o’rtacha daromad dunyoning bosh davlatlaridagini o’ndan bir qismini tashkil etadi. Daromaddagi bu farqlar aholi turmush darajasiga to’g’ri keladigan telefon, telvizor va umr koeffisientiga ham ta’sir qiladi.
Ko’p ilmiy tadqiqot izlanishlari iqtisodiyotlarni uzoq vaqt davomida bir biri bilan muhokama qilishiga sabab bo’lyapti. Xususan, qashshoqlar iqtisodiyoti boylarnikiga qaradanda tezroq o’sadimi? Albatta qashshoq davlatlar harakat qilsa dunyoning boy iqtisodiyotini qo’lga kiritadi. Bu yaqinlikka erishish deyiladi. Agar yaqinlik bo’lmaydigan bo’lsa qashshoq mamlakatlar o’z holicha qolishi mumkin.
Solou modeli birlashish va aniqlik haqida aniq bashorat beradi. Modelga ko’ra davlatlarimiz iqtisodiyotiga bog’liq birlashish ham bo’ladi. Bir tomondan ikki davlat tarixan turli xil kapital zaxiralariga ega, ammo ular barqaror holatga erishish uchun ularning jamg’arma foizi, aholisining o’sishi va mehnat samaradorligi bir xilda bo’lishi kerak. Bu holda biz ikki iqtisodiyotni qarasak kam kapitali bilan kambag’al davlat tez suratda o’sib barqaror holatga erishishi tabiiy. ( bunga Germaniya va Yaponiyani ikkinchi jahon urishidan keyin tez suratlarda o’sganini aytish mumkin). Boshqa tomondan ikki davlatning har xil jamg’arma foizlari bo’lganda ularni birlashish yoki yaqinligi kutilmaydi. Buning o’rniga har bir iqtisodiyot o’zi barqaror holatga erishadi.
Bu tahlil bilan izchil tajriba: o’xshash iqtisodiyotlarning o’quv, madaniyat va siyosatda taxminan yiliga 2 foizni tashkil qilsa birlasha oladi. Iqtisodiyoti qariyib har yili 2 foizga o’sishi bu boy va kambag’al davlat o’rtasidagi farq hisoblanadi. Iqtisodiyoti alohida bo’lgan Amerika shtatlaridan bir misol. 1860-yildagi Fuqarolik urushi kabi tarixiy sabablarga ko’ra 19 asrning oxirlarida sezilarli darjada o’zgaradi. Shu bilan birga bu farqlar vaqt davomida asta-sekin yo’qoladi.
Xalqaro ma’lumotlarda yanada murakkab ko’rinish. Qachonki tadqiqotchilar kishi boshiga to’g’ri keladigan daromadni o’rganib chiqishsa, ular yaqinlik oqibatida qashshoq davlatlar o’rtacha hisobda boy davlatlardan tez o’solmasligini aniqlashdi. Bu aniqliklar turli mamlakatlarda turlicha turlicha barqaror holatni taqdim etishni takidlaydi. Agar statistic usullar barqaror holar o’zgaruvchilarini nazorat qilish uchun foydalanilsa, bunday jamg’arma foizi aholini
o’sish surati, inson kapitali yiliga taxminan 2 foiz bo’lishi kerak. Boshqa so’zlar bilan aytganga shartli yaqinliklar bor: bunda o’z navbatida ularning shaxsiy barqaror holatida o’zgaruvchilarni tejash, aholini o’sishi va inson kapitalini ta’minlashidir.¹¹