T oshkent moliya instituti

Ishlab chiqarish, iste'mol va Investitsiya Tejash darajasi s iste’mol va investitsiya o’rtasida ishlab chiqarishni ajratishni belgilaydi. Kapitalningistalgan darajasi k uchun ishlab chiqarish f(k), investitsiya sf(k), va iste'mol f(k) - sf(k) bo’ladi.

Model amortizatsiya uchun javobgarlik har bir yil uchun ma`lum bir ulush dni tashkil etadi.Bu yerda d yunon harfi delta amortizatsiya nisbati deb ataladi. Misol uchun agar kapital o`rtacha 25 foizni tashkil etsa yillar davomida. Amortizatsiya darajasi yiliga 4 foizni tashkil etadi (d=0.04). kapitalning miqdori o`shanda yiliga dk bo`ladi. 11-3 rasmda amortizatsiya miqdori qay tarzda kapitalga bog`liqligini ko`ramiz.
Biz asosiy kapitalga invetitsiyalar ta’siri va qadrsizlanganini tenglama bilan:
Asosiy kapitalni o`zgarishi barobar investitsiya minus eskirish.
k =i k,
k asosiy kapitalni o`zgarishi keyingi bir yil va undan keyingi yil o`rtasidagi farq. Chunki investitsiya i tenglamasi sf(k)nibiz quyidagicha yozishimiz mumkin.
k =sf (k) - k.
11-4 rasmda kapitalning ixtiyoriy darajasi k uchun investitsiya va amortizatsiya shartlari grafigi berilgan oliy asosiy kapital turi investitsiya va ishlab chiqarish hajmining summasidir. Biroq yuqori kapital uchun eskirish summasi ham yuqori bo`ladi.



RASM 11. 3

ishchi boshiga kapital, k

Eskirish, dk

ishchi boshiga eskirish, dk

Eskirish har yili kapiital aktsiyalari doimiy ulushi d ni iste’moldan chiqishidir. Shuning uchun eskirish kapital darajasiga proportsionaldir.


11 4

Investitsiya, Eskirish va Barqaror holatBarqaror holatda kapitalning darajasi k* qaysiki investitsiya darajasida qadrsizlanganini teng bo’ladi, kapitali miqdorini ko’rsatdi deb vaqt o'tishi bilan o'zgarmaydi. k* dan pastda investitsiya qadrsizlanganini oshiradi, k* dan tepada investitsiya eskirishdan kamroq bo’ladi, shuning uchun kapital darajasi kamayadi.

Eskirish
investitsiyalarni oshirsa, kapital darajasi kamayadi

ishchi boshiga kapitalining barqaror-holat darajasida

Investitsiya qadrsizlanganini oshgani kapital darajasini oshiradi

investitsiya va
eskirish

Ishchi boshiga kapital, k

Investitsiya, f(k)

Eskirish, dk



11-4 rasmda bitta kapital k* investitsiya summasining tenglamasi eskirish summasiga teng bo`ladi. Agar iqtisodiyotda asosiy kapital darajasi investitsiya va eskirish kuchlarini o`zgartira olmaydi balansda qoladi. Bunda k = 0, shuning uchun kapital k va ishlab chiqarish hajmi f(k) barqaror bo`ladi (kamayish o`rniga o`sadi). Biz shuning uchun k* kapitalning barqaror holati deb ataymiz.
Barqaror holat har ikkala sababda muhim ahamiyatga egadir. Biz faqat bu yerda iqtisodiyotni barqaror holatda qolishini ko`rdik. Bundan tashqari bir xil darajada iqtisodiyotda barqaror holat davom etmaydi. O`shanda kapitalning darajasi muvozanatsiz iqtisodiyot boshlanadi nihoyat kapitalning barqaror holati bilan tugaydi. Shu ma’noda barqaror holatda uzoq muddatli iqtisodiyot vujudga keladi.
Iqtisodiyot har doim ham barqaror holatda tugashini ko`rishimiz mumkin, 12-4 rasmda k1 ga o`xshash kapital darajasini barqaror holatiga qaraganda iqtisodiyotni davom etishi kamroq bo`ladi deb faraz qilamiz. Bu holda investitsiya darajasining eskirish miqdori ortadi. Vaqt o`tishi bilan kapital ko`tariladi va kuchayish davom etadi. Barqaror holat k* ishlab chiqarish hajmi f(x) ga yaqinlashadi.
Bundan tashqari kapitalning darajasi barqaror holatga qaraganda iqtisodiyotda ko`proq davom etadi deb faraz qilamiz k2 ga o`xshash. Shuning uchun eskirishga qaraganda investitsiya ozroq bo`ladi: kapital qayta tiklanishiga qaraganda tezroq almashadi. Asosiy kapitalni tushishi yana barqaror holatga yaqinlashadi. Barqaror asosiy
kapitalga erishilaganda investitsiya va eskirishga teng. Hech qanday bosim asosiy kapitalni tushurib yoki ko`taraolmaydi.