T o sh k e n t irrig a tsiy a va q ishloq xo‘ja L ig in I

Bilimlar  taraqqiyotining  mantiqiy  shakllari:  muammo,  gipo- 
teza,  nazariya.
Bilish  jarayonida  inson  voqea  va  hodisalarning  mohiyatini 
tushunib  boradi.  Inson  qancha  ko‘p  bilimga  ega  bolm asin,  bil- 
magan narsalari undan ham ko‘proq bo‘ladi.  Bilmagan, noma’lum 
narsalarni  bilish  uchun  hamma  vaqt  ham  mavjud  tasavvurlar, 
prinsiplar  yetarli  bo‘lmaydi.  Bilish  jarayonic’a  mavjud  bilimlari- 
mizning  erishgan  darajasi  bilan  yangi  bilish  vazifalarini  hal  qi­
lish zaruriyati  o‘rtasida ziddiyat kelib  chiqadi,  muammoli vaziyat
255

---

paydo bo‘ladi.  Bunday ziddiyatlar,  ayniqsa,  kundalik hayotimizda 
murakkab vazifalarni hal  qilish,  fanda esa tub burilishlar davrida 
yaqqol  namoyon  bo'ladi.  Masalan,  kompyuter  viruslariga  qarshi 
himoya  tizim ini  yaratish  shunday  muammolardan  hisoblanadi. 
Meditsina  sohasida  rak  kasalligini  davolash,  avtomobilsozlikda 
yoqilg‘ini tejovchi vositalarni ixtiro  qilish,  ekologiya bilan bog'liq 
muammolar va boshqa sohalarga oid muammolar mavjud.  Hozir- 
gi  kunda  bu  muammolarni  hal  qilish  uchun  mavjud  qonun  va 
prinsiplarning  yetarli  emasligi,  fanda  yangi  izlanishlar  olib  bo- 
rishni  talab  qilmoqda.
Ilmiy  bilishda  muammoli  vaziyatni  fan  taraqqiyotining  ich- 
ki  ehtiyojlari  ham  keltirib  chiqarishi  mumkin.  Masalan,  hozirgi 
vaqtda  matematikada to‘plam  nazariyasi bilan bogliq  muammo­
larni  hal  qilish zaruriyati bunga  misoldir.
Demak,  muammoli  vaziyat  mavjud  ilmiy  tasavvurlar  bilan 
qayd qilingan yangi faktlar o‘rtasidagi ziddiyatning paydo bolishi 
yoki  ana  shu  ilmiy  tasavvurlar  yetarli  darajada  tizimga  solin- 
maganligi, yaxlit bir ta’limot sifatida asoslanmaganligi natijasidir.
Mana  shundan  kelib  chiqib,