T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I

Baholash  mezoni
Ballar taqsimoti
Ismi
sharifi
Baholash
O'tilgan
mavzu
yuzasidan
umumiy
tushunchasi
Dars
jarayonida
faolligi
Muammoni
echishda
bildirgan
takliflari
Umumiy bali
Ball
08
0.6
0.6
2
Foiz
ko'rsatkichi
40
30
30
100

---

Alternativ  xarajatlar  (opportunity cost)  —  tanlashda  voz  kechilgan  eng yaxshi  alternativ 
variantdan  olinadigan  natija  (qiymat,  foyda,  naflik).  Alternativ  qiymatni  foydalanilmagan 
imkoniyat  deb  ham  qarashadi:  biror  ne’mat  qiym atini  voz  kechilgan  boshqa  bir  nechta 
ne’mat  qiymati  bilan  ifodalanishi.
Asimmetrik  axborot  —  bu  shunday  holatki,  bunda  bozorda  bo'ladigan  savdo-sotiqda 
bozor  qatnashchilaridan  bir  qismi  kerakli,  muqim  axborotga  ega  qolgan  qismiga  ega  emas.
Befarqlik  chizigM  (indifference  curve)  -  shaxs  uchun  bir  xil  naf beradigan  bo  sh  vaqt, 
ish  vaqti  va  ish  xaqi  (daromad)  kombinatsiyalarini  ifodalovchi  egri  chiziq.
Bozor  muvozanati  -   bozorda  taklif miqdorining  talab  miqdoriga  teng  bo'lgan  hoi;  taklif 
chizig'i  va  talab  chizig'i  kesishgan  nuqtaga  muvozanat  nuqta  deyiladi.
Byudjet  chegarasi  (budget  constraint)  -  «umumiy  vaqt  -  daromad»  koordinatalariga  ega 
bulgan  to'g'ri  chiziq  bo'lib,  uning  yotiqlik  burchagi  ish  haqini  ifodalaydi.
Byudjet chizig'i  -  byudjetni  to'liq  sarflash  sharti  bilan  iste'm olchi  sotib  oladigan  tovariar 
kombinatsiyalarini  ifodalovchi  chiziq.
Daromad  (revenue,  yalpi daromad,  TR)  -  sotilgan tovar miqdorini  narxga  ko'paytirilganiga 
teng,  m ahsulotlam i  sotishdan  tushgan  tushum.
Daromad  sam arasi  -  ishchining  ish  xaqining  o'sishi  natijasida  ish  vaqtining  qisqarishi 
hisobidan  dam  olish  vaqtining  ortishi.
Izokvanta  —  bir  xil  xajmda  mahsulot  ishlab  chiqarishni  ta ’miilovchi  om illar  sarflari 
kombinatsiyalarini  ifodalovchi  egri  chiziq.
Iz o k o s ta   —  y ig 'in d is i  b ir  xil  yalp i  x a ra ja tg a   ten g   b o 'lg a n   re s u rs la r  sa rfla ri 
kombinatsiyalarini  ifodalovchi  chiziq.
Iqtisodiy  resurslar  (economic  recourses)  —  ishlab  chiqarishda  foydalaniladigan  omillar 
yoki  ishlab  chiqarish  omillari.
Iqtisodiy  o ‘sish  (econom ic  grow th)  ishlab  chiqarishda  foydalaniladigan  resurslar 
miqdorini  oshirish  yoki  texnologiyani  takom illashtirish  orqali  jamiyatning  ishlab  chiqarish 
imkoniyatlarini  kengaytiradi
Istemolchi  ortiqchaligi  (yntuqi)  -  iste’molchi  tovariar  uchun  to'lashi  mumkin  bo'lgan 
narxlar  bilan  tovarlarga  bozorda  xaqiqiy  to'langan  narxlar  ayirmalarining  yig'indisi.
Ishlab  chiqarish  (product)  - 
ishlab  ch iq arish   om illaridan  foydalangan  holda 
mahsulot  yaratish  jarayonini  yoki  ishlab  chiqarish  omillarini  tayyor  mahsulotga  aylantirish 
jarayoni.
Ishlab  chiqarish  imkoniyatlari  chizigM  —  mavjud  bulgan  ishlab  chiqarish  resurslaridan 
to 'liq   va  sam arali  foydalanish  orqali  ishlab  chiqariladigan  tovariar  kom binatsiyasini 
ifodalovchi  chiziq.
Ishlab  chiqarish  funktsiyasi  -  ishlab  chiqarilgan  mahsulot  miqdori  bilan  shu  mahsulotni 
ishlab  chiqarishdagi  sarflangan  ishlab  chiqarish  omillari  miqdori  o'rtasidagi  bog'liqlikni 
ifodalovchi  funktsiya.
Ishlah  chiqaruvchi  optiqchaligi  (yutuqi)  -  tovarlam ing  xaqiqiy  narxlaridan  chekli  (bir 
birlik  qo'shim cha  tovar  ishlab  chiqarishga  ketgan)  xarajatlarni  ayirmalari  yig'indisiga  teng
Kurno  muvozanati  —  duopolik  bozorda  xar bir  firma  mustaqil  ravishda  shunday  optimal 
ishlab  chiqarish  xajmini  tanlaydiki  ushbu  mahsulot  xajmi  ikkinchi  firmani  qanoatlantiradi. 
K um o  m uvozanati  firmalarning  aks  ta'sir  qiluvchi  funktsiyalari  grafiklarining  kesishish 
nuqtasida vujudga  keladi.
M asshtab  sam arasi  -  bu  ishlab  chiqarish  masshtabining  kengayishi surati  bilan  mahsulot 
ishlab  chiqarishni  o'sish  surati  o 'rtasidagi  bog'liqlikni  ifodalaydi.  Ishlab  chiqarishda 
foydalaniladigan  omillar  miqdoriga  ishlab  chiqarish  masshtabi  deyiladi.
M ehnat  bozorida  monopsoniya  —  bu  mukammallashgan  raqobatdagi  m ehnat  bozorining 
alohida  bir  chekli  ko'rinishi  bo'lib,  bunda  biror  kichik  shaxardagi  yagona  firma  maxalliy 
aholining  ko'p  qismini  ish  bilan  ta ’minlaydi.
M ehnatni  chekli  mahsuloti  -  boshqa  ishlab  shiqarish  omillari  sarfi  o'zgarm aganda  bir 
birlik  qo'shim cha  mehnat  sarfi  hisobidan  ishlab  chiqarilgan  qo'shim cha  mahsulot.
Mukammal  raqobatlashgan  bozor  -  agar bozor  quyidagi  xususiyatlarga  ega  boMsa:  bozor 
sub’ektlar  tovar  narxiga  tasir  qila  olmaydi;  firm alam i  bozorga  kirish  va  chiqishi  erkinligi; 
sotuvchilar  birgalikda  xarakat  qilmaydi;  bozor  to'grisidagi  barcha  axborotlar bilan  bozor 
sub’ektlari  tanish.

---

Narx  diskreminatsiyasi  (price  discremination)  —  bunda  firma  bir  xil  tovam i  xar  xil 
narxda  sotib  olish  imkoniyati  xar  xil  bo‘lgan  xaridorlarga  sotadi.
Naflik  —  iqtisodiy  n e 'm a tla m i,  shaxs  ehtiyojini  qondirish  darajasi.  N e ’mat  inson 
ehtiyojini  qancha  toMaroq  qondirsa,  uning  nafligi  shuncha  yuqori  boMadi.
Naflik  funktsiyasi  -  iste’mol  qilingan  ne'm atlar  miqdoriniig 
o'zgarishi 
natijasida 
olinadigan 
naf.
Nol  sum  yutuqqa  ega  boMgan  o'yin  (zego  sum  game)  -  o'yinda  bir  kishining  yutuqi 
boshqa  o ‘yinchilam ing  yutqazgan  summalari  yiqindisiga  teng.
Nolga  teng  boMmagan  suiuga  ega  boMgan  o'yin  (non  zer  sum  game)  —  bu  uyinda  bir 
guruq  o ‘yinchilar  yo  yutadi  yoki  boy  beradi.
Nominal  ish  xaqi (nominal  wage rate)  -  yollanma  ishchi  tom onidan  olingan  pul  miqdori.
Noratsional  talab  -  bu  rejalashtirilmagan  talab  boMib,  shaxsning 
xozirgi 
hohishini, 
kayfiyatini, 
injiqligini  uch rat ishi  bilan  vujudga  keladigan  vaqtinchalik  talab.
Nofunktsional  talab  —  tovam i  sifati  bilan  bogMiq  boMmagan  omillarga  asoslangan  talab.
Obyektiv  (matematik)  ebtimol  —  voqea  va  hodisalar jarayonida  takrorlanishlarni  hisob- 
kitob  qilishga  asoslangan.
Taklif chizigM  (supply  curve)  —  tovar  narxi  bilan  taklif qilinadigan  ushbu  tovar,  miqdori 
o'rtasidagi  bog'liqlikni  ifodalovchi  egri  chiziq.
Taklif  (supply)  -  bu  ishlab  chiqaruvchilar  va  sotuvchilar  tom onidan  berilgan  narxlarda 
sotilishi  mumkin  boMgan  tovariar  miqdori.
Taklif qonnni  -  to 'q ’rid an -to 'q ’ri  narx o'zgarishi  bilan  bogMiq  holda  taklifning o'zgarishi.
Taklif  funktsiyasi  (supply  function)  —  taklifga  ta ’sir  qiluvchi  omillar  miqdori  bilan 
taklif  miqdori  o'rtasidagi  bog'liqlikni  ifodalaydi.
Talab  (demand)  -  berilgan  narxlarda xaridorlar tom onidan sotib olinishi  mumkin  boMgan 
tovariar  miqdori.
Talab qonuni -  narxdan  boshqa omillar o'zgarmaganda  talab miqdori bilan  narx  o'rtasidagi 
bogMiqlik.
Talab  funktsiyasi  (demand  function)  —  talabga  ta'sir  qiluvchi  omillar  miqdori  bilan 
talab  miqdori  urtasidagi  bog'liqlikni  ifodalaydi.
Talab  chiziqi  (demand  curve)  —  tovar  narxi  bilan  sotib  olinadigan  ushbu  tovar  niiqdori 
o'rtasida  bog'liqlikni  ifodalovchi  egri  chiziq.
Transaktsion xarajatlar (transaction costs)  —  bozorda tovarlami sotishda egalik  xuquqini 
aniqlash  va  uni  berish  bilan  bog'liq  xarajatlar.
ToMdiruvchi  tovariar  (com plem entary  goods)  —  birgalikda,  kom plektlarda  iste'm ol 
qilinadigan  tovariar.
Umumiy  mahsulot  (total  product,  TR)  ishlab  chiqarish  omili  sarfiga  tug'ri  keladigan 
mahsulot  miqdori.
Umumiy  m uvozanatlik  —  barcha  b o zo rlam in g   o 'z a ro   bir-biriga  t a ’siri  natijasida 
o'rnatiladigan  muvozanatlik.  Barcha bozorlarni muvozanat  holatda bo'lishi.  Bunda  biror bozorda 
muvozanatlik buzulsa  boshqa  bozorlarda  ham  muvozanatlilik buziladi.
Umumiy  naflik  (total  utility)  —  iste’mol  qilingan  n e ’matlardan  olingan  jam i  naflik.
O'rindosh  tovariar  (substitution  goods)  —  iste’mol  qilishda  bir-birini  o'rnini  bosuvchi 
tovariar  yoki  bir  xil  ehtiyojni  qondiruvchi  tovariar.
Chekli  mahsulot  (marginal  product,  M R)  —  boshqa  omillar  sarfi  o'zgarm aganda  bir 
birlik  biror  oniildan  qo'shim cha  foydalanish  hisobidan  ishlab  chiqarilgan  qo'shim cha 
mahsulot.
Chekli naflik (marginal  utility)  —  oxirgi  yoki  navbatdagi birlik ne’matni  iste'mol  qilishdan 
olinadigan  naflik.
Chekli  texnologik  alm ashtirish  normasi  (m arginal  rate  of  technological  substitution, 
MRTSxy)  —  ishlab  chiqarish  xajmi  o'zgarmaganda  bir  birlik  X  omilini  necha  birlik  Y  omili 
bilan  almashtirish  mumkinligini  ko'rsatadi.
Chekli  transformatsiya  norm asi  (M R T)  —  birinchi  tovardan  qo'shim cha  bir birlik ishlab 
chiqarish  uchun  ikkinchi  tovardan  qancha  voz  kechish  kerakligini  ko'rsatadi.
Elastiklik  (elasticity)  —  talab  va  taklifga  ta ’sir  qiluvchi  om illam ing  o'zgarishi  natijasida 
ularni  qanchaga  o'zgarishi  tushuniladi  (narxni,  darom adi,  iste’molchilar  soni  va  xokazo).
Ehtiyoj  (needs)  —  insonning,  korxonaning  faoliyat  ko'rsatishi  va  rivojlanishi  uchun 
zarur bo'lgan barcha  narsalar.  Ehtiyoj  — bu insonlarni  iqtisodiy faoliyat  bilan  shug'ullanishiga 
undaydigan  ichki  kuch.

---

I.  O'zbekiston  Respublikasi  qonunlari,  Vazirlar  Mahkamasining  qarorlari,  Prezident 
farmonlari,  qarorlari,  farmoyishlari  va  I.A.  Karimov  asarlari