T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I e k o n o m e t r I k a

A  =   Щ  +   a2 +   a 3 r . + a „
 
(6)
Agar  iqtisodiy  o'sishning  barcha  omillari  К   martaga  o'zgarsa  ishlab 
chiqiiadiy.an  m ahsulotning miqdori  quyidagicha bo'ladi.
N ' = a n ( k F f '
 
=
U 
(7)
— k
°1 + a 2  
+a3 +- +an
  . / . - ‘'I 
. р й 2  . J T p  
. p an 
л
  у
bunda A = ! , A>1  va A<1  qiymatlarini qabul qilish mumkin.
Agar  A=1  bo'lsa,  ishlab  chiqarish  sarfini  к   m artaga  ko'paytirish,  ishlab 
chiqilgan  m ahsulotlar  miqdorlarining  ham  к  m arta  ko'payishiga  sabab  bo'ladi, 
demak.  iqtisodiy  o'sishning ham shuncha martaga o 'sish ig a olib  keladi.
Agar  A>1  b o 'lsa,  ishlab  chiqarish  sarfining  к   m artaga  ko'payishi  ishlab 
chiqilgan  m ahsulot  miqdorining  к  martadan  k o 'p ro q   k payishiga  sabab  bo'ladi, 
iqtisodiy o 'sish n in g  к  m artadan ortiqroq k o'payishiga olib keladi.
Agar  A<1 b o'lishi  ishlab  chiqarish  sarfining  к   m artaga  ko'paytirish  ishlab 
chiqilgan  m ahsulotning к  marta ko'payishini  ta ’m inlaydi,  dem ak  iqtisodiy o'sishning 
к  martadan kam roq m iqdorga ko'payishiga sabab boMadi.
Iqtisodiy  o 's is h   tahlilida  ishlab  chiqarishning  sarflari  bo'y ich a  elastikligidan 
tashqari  biron - b ir  om ilning sarfini  bir-birlikka ko'paytirganim izda va boshqa om illar 
o'zgarishsiz 
qolganda 
ishlab 
chiqilgan 
m ahsulot 
m iqdorining 
o'zgarishini 
ko'rsatuvchi differensiallashgan o'sish ko'rsatkichi ham  m avjuddir.
TahUlning  ishlab  chiqarish omillarining um um iy  usuli,  barcha  om illam ing bir 
vaqtda  1%  o 'zg a rish i  mahsulot  miqdorining  qanchaga  o'zgarishini  ko'rsatuvchi 
usukKr.
O 'zaro  aim ashuvning  elastikliligi  om illam ing  differensiallashgan  o'sishining 
l% ga o'zgarishi bilan belgilanadi.
Texnik  vositalari  v a  m a’nolari  bilan  bir-biridan  farq  qiladigan  yuqoridagi 
ishlab chiqarish funksiyalaridan uchtasini k o 'rib  chiqaylik.
1.Kobb-Duglas (KD) funksiyasi.
2.UEU  (Errou-Cheneri,  Minxasa  va  Solou)  funksiyasi  yoki  boshqacha 
aytganda  ishlab  chiqarish  omillarining  o 'zgarm as  elastikligi  o 'zaro   almashuvi 
funksiyasi.
3.UChK  (B runo)  funksiyasi  ya’ni  om illam ing  ishlab  chiqarishga  o'zgarm as 
miqdorda (darajada) o'atnashuvchi  funksiyasi.
Ishlab  chiqarish  funksiyalarini  am alda  birinchi  m arta  A Q Sh  yengil  sanoatiga 
tegishli  b o'lgan  statistik  m a’lumotlar  asosida  C h.K obb  va  P.Duglas  tadqiq  qilishib 
quyidagi  ishlab chiqarish funksiyasini taklif qiladilar.
N = a 0L a1 - K ° 2 
(8)
bunda N  -   ishlab chiqilgan mahsulot miqdori;

---

L -  ishchi  kuchi  miqdori;
К -  asosiy kapital.
Tenglam a  param etrlari  boshlanishida  ai  +  аг  =  1  deb  qabul  qilinadi.  Bu  shart 
bo'yicha  mahsulot  ishlab  chiqarishning  ko'payishi  iqtisodiy  o'sish  ish  kuchining  va 
kapitalning  miqdoriy  o'sishi  bilan  amalga  oshadi  degan  xulosaga  olib  keladi. 
Umuman  bu  qandaydir  m a’noda  iqtisodiy  to ‘g ‘ri,  agar  ishlab  chiqarish  korxonalar 
soni  ortsa albatta m ahsulotlar miqdori  ham ortadi.
Ammo  chuqur  tahlil  ishlab  chiqarish  hajmiga  nisbatan  omillar  sarfi  neytral 
munosabatda  boMmasligini  ta'kidladi.  Ayrim  tarm oqlarda  (energetika,  metallurgiya) 
korxonalar  o'lcham ining  kattalashuvi,  mehnat  va  kapital  sarfini  ko'payish  yaxshi 
samara  bersa,  boshqa  k o ‘p  ishlab  chiqarish  tarm oqlarida  (qishloq  xo‘jaligi,  savdo, 
yengil  sanoat)  m ehnat  va  kapital  sarfining  kengayishi  m a’lum  chegaralardan  so ‘ng 
samaradorlikning  pasayib  ketishiga  sabab  boMadi.  Agar  ishlab  chiqarish  funksiyalari 
parametrlarini  aniqlashda  ai  + a2  =  1  sharti  qo‘yilsa  natijasida  tarmoq  va  tarmoqiar 
guruhlari  ishla  chiqarishlari  kengayishining  samaradorligini  ko'rsatuvchi  elastiklik 
koeffitsiyentiga  ega  b o'linadi,  agar  ai+a2> l  bo'lsa,  samaradorlik  bor,  o'suvchi,  agar 
ai+ aj< l  bo'lsa,  ishlab  chiqarish  korxonalari  hajm ining  o'sishi  samaradorlikning 
pasayishiga sabab boMadi.
Iqtisodiy  o 'sish d a  ishlab  chiqarish  resurslari  hajmini  ko'paytirish  bilan  bir 
qatorda  texnika  va  texnologiyani  takomillashtirish,  ichshilar  malakasini  oshirish, 
ishlab  chiqarishni  to 'g 'r i  tashkil  qilish  va  boshqarish  shu  kabi  omillaming  ham 
ahamiyati katta boMadi.
Texnik  progresslar  ishlab  chiqarish  funksiyalarida  vaqt  davomida  ishlab 
chiqarishning  o 'sish i  tendensiyalari  shakllarida  beriladi.  Shulami  hisobga  olgan 
Kobb-Duglas ishlab  chiqarish funksiyasi quyidagi ko'rinishni  oladi:
N   =   a 0  L a {   ■K a l