T o s h k e n t d a V l a t I q t I s o d I y o t u n I v e r s I t e t I e k o n o m e t r I k a

modellari.
T arm oqni  joriy  rejalashtirishni  iqtisodiy-matematika  masalasini  umumiy 
ko'rinishi  m avjud  resurslar  doirasida  olinadigan  natijani  maksimallashtirishga 
qaratilgan  b o 'lib  yuqorida  keltirilgan ma’Ium bir model  yordam ida yechiladi va tahlil 
qilinadi.  Tarmoq  kelajakka-perspektiv  rejalashtirishda  esa  aksincha,  aw aldan

---

kuzlangan  natijalarga  erishish  uchun  zarur  bo‘lgan  harajatlami  minimallashtirish 
ko'zda  tutiladi.  Bunda  asosan  kelgusidagi  bozor  talabini  bashorat  qilish  katta 
ahamiyat  kasb  etadi.  Shunday  qilib  tarmoqning  perspektiv  rejalashtirish  masalasida 
uning  korxonalarini  joylashtirish,  ixtisoslashtirish  va  kengaytirish  muammolari  hal 
qilinadi.  Bunday  masalani  yechilishi  natijasida  tarmoq  korxonalarini  joylashtirish 
punktlari,  ulam ing  q uw atlari,  ishlab  chiqarish  korxonalarini  iste’molchilar  bilan 
biriktirish  m uam m olarini  hal  qiladi.  Masalani  qo'yilishi  va  yechilishi  jarayonida 
quyidagilarga  e ’tibor  berish  kerak  boMadi  har  bir  punkt  va  rayonga  talluqqli  xom 
ashyo  bazalari, 
xom 
ashyoning  sifati  va  ko'rinishiga; 
transport  tarm og‘i 
iste’m olchilarga  yaqinligi  va  mahsulotga  bo‘lgan  bozor  talabi:  yangi  korxonalami 
qurish va  eskilarini  kengaytirish  va  qayta jixozlash  uchun  zarur bo'lgan  maydonlam i 
va kapital q o ‘yilm alam i  mavjudligi va x.k.
Bir  turdagi  mahsulotlami  ishlab  chiqarish  korxonalarini joylashtirish  va 
rivojlantirish  m asalasini  modelini tuzish uchun quyidagi  belgilashlam i kiritamiz: 
i  - ishlab chiqarish  korxonalari punkti indeksi, (/ = 1 
,m)\ 
j  - iste’mol  qilish punktlari indeksi, 
( j
 = 1 
,n); 
bj - j-punktning m ahsulotga bo'lgan talabi; 
aj-j-punktning maksimal ishlab chiqarish q u w a ti;
Cy  -  b ir  birlik  mahsulotni  i-punktdan j-punktga  tashish  bilan  b o g 'liq   bo'lgan 
harajatlar;
Sj  -  i-  punktda  bir  birlik  mahsulotni  ishlab  chiqarish  bilan  bo g 'liq   bo'lgan 
ishlab chiqarish harajatlari (kengaytirish yoki kayta jixozlash);
Xjj  -  i-ishlab  chiqarish  punktidan  j-iste’mol  punktiga  tashilishi  zarur  bo'lgan 
mahsulot m ikdori;
Xj - i- punktdagi korxonaning ishlab chiqarish q u w a ti.
Y uqoridagi  belgilashlar orqali masalaning m aqsad m ezoni va asosiy shartlarini 
ifodalaymiz:  ishlab  chiqarish  va  yetkazib  berish  harajatlari  belgilangan  shartlar 
doirasida minim allashtirilsin.
(1)
> 
‘ 
j
Quyidagi shartlar bajarilganida: y a’ni
H ar  bir  iste’mol  punktiga  tashib  keltirilgan  m ahsulotlam ing  um um iy 
yig'indisi uning talabiga teng bo'lsin:
5 X = £ , ,  
0' = й )  
(2)
Har  bir  ishlab  chiqaruvchi  korxonadan  tashib  ketilgan  m ahsulotlar  miqdori 
korxonaning  m aksim al  quw atidan  ortib  ketm asin,  korxonaning  q u w a ti  esa  uning 
maksimal im koniyatlari  bilan aniqlanadi:
Y,X4=x. - a,’
 
0 = 1.'”) 
(3)
i
Bunda  tashilayotgan  m ahsulotlam ing  hajmi  va  korxonalam ing  ishlab 
chiqarish q u w atlari  manfiy bo'lm asliklari  kerak.

---

хч>0.
 
/ = Қт, 
j = ln
x,
  a 0. 
/' = 1, 
m.
K o 'p   turdagi  mahsulotlami  ishlab  chiqarish  korxonalarini  joylashtirish 
va  rivojlantirish  modellarida  tarmoqda  yangi  qurilishi  kerak  bo‘lgan  va  qayta 
jihozlanadigan  korxonalaridan  tashqari  ulam ing  ishlab  chiqarish  xajmi  xam 
aniqlanadi.  Bunda  turli  xildagi  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  ko'zda  tutiladi.  Bu 
mahsulotlar korxonaning asosiy mahsulotlari  bilan  birga  ishlab chiqarilishi mumkin.
K o 'p   turdagi  mahsulotlami  ishlab  chiqarish  korxonalarini  joylashtirish 
va  rivojlantirish  m asalasining  sodda  iqtisodiy  matematik  modelini  tuzish  uchun 
quyidagi belgilashlam i  kiritamiz;
i -  ishlab chiqarish  punktlari indeksi;
j  -  iste’mol  qilish  punktlarining indeksi;
к -  ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar turlari;
bjk-j-punktning к  - mahsulotga bo'lgan talabi;
aj -  i- punktdagi  korxonaning maksimal ishlab chiqarish quw ati;
Cjkj  -bir  birlik  к  -  turdagi  mahsulotni  i-yunalish  punktidan  j-punktidagi 
iste’m olchiga tashish harajatlari;
Sjk - i-punktdan k-mahsulotni  ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan harajatlar;
Si -i-punktda asosiy mahsulotni ishlab chiqarish harajatlari;
Xjiy -k-m ahsulotni  i-punktdan j-iste’molchiga tashish hajmi;
Xjt -  i-korxonada k-turdagi mahsulotni  ishlab chiqarish hajmi;
Xi - i- punktdagi  korxonaning umumiy quw ati.
Kiritilgan  belgilashlar  yordamida  turli  xildagi  mahsulotlami  ishlab  chiqarish 
korxonalarini  joylashtirish  va  rivojlantirish  iqtisodiy-matematik  modelini  maqsad 
mezonini  quyidagi  ko'rinishda  ifodalaymiz:  umumiy  ishlab  chiqarish  va  tashish 
transport harajatlari minimallashtiriladi.
-xt
 + x ic ; 
.x‘ 
x;
 
(4)