T o s h k e n t a b L a L l I b n s I n o n o m I d a g L

* Aslini olgandabu gipolezani birinchi bo'lib I X asrdayashagan mashhur 
Farg onalik olim Axm ad ibn M uham m ad a l-F a ig 'o n iy aytgan
41
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ixcham qilib bayon etilgan. Chag‘miniyning bu kitobi haqida tuiiicha 
fikr mavjud. Ba'zilar bu kitob C h a g'm in iy n in g o ‘z qalamiga 
mansub desalar, boshqalar u Ibn S in o n in g «Tib qonunlari» 
asarining qisqartirilgan varianti, deydilar. Am m o, ikkinchi fikr 
to‘g‘ri bo'lm asa kerak. C hun ki, C h a g'm in iy n in g «Qonuncha»si 
Ibn Sinoning «Tib qonunlari» kitobidan tuzilishi va masalalarning 
bayon etilishi jihatidan o ‘ziga xosdir. Afiidan C h a g‘m iniy o ‘z 
«Qonuncha» sida ko ‘p mualliflarning kitoblarini umumlashtirib 
bayon etgan bo'lsa kerak. Bu fikrni C h a g‘m iniyning o‘zi ham 
tasdiqlaydi. U o ‘z kitobi haqida so'zlab, «mazkur kitobni tuzishda 
men ko ‘p muallifiarning kitoblaridan foydalanganman*, deb 
yozgan.
C ha g‘m iniyning «Qonuncha»si tibga oid mashhur kitoblardan 
biri hisoblanadi. Hakim lar o ‘z amaliy ishlarida bu kitobdan keng 
foydalanganlar
«Qonuncha» 10 bobdan iborat. U larning har biri bir necha 
qismga bo'lingan. Kitobda quyidagi masalalar bayon etilgan: tabiat 
hodisalari va ularning inson organizm iga ta'siri; ju g ‘rofiy 
ma'lumotlar; inson tanasiningtuzilishi (anatomiya); salomatlikni 
saqlash tadbirlari, teridagi har xil chiqiqlar va ularni davolash; 
tashqi a 'zo la r kasalliklari, oziq-ovqatlar, ichim liklar, ularni 
tayyorlash va iste'mol qilish.
C hag‘miniy odam organizmining tabiati (xususiyati) masalasida 
unsurlar tushunchasiga asoslangan. U ning yozishicha unsurlaming 
xususiyatlari (mizojlari) sharoitning ta'siriga qarab o'zgarishi 
mumkin. Masalan, yoz faslida havo issiq va quruq mizojli bo'ladi. 
Kuzda sovuq-quruq mizojli bo‘ladi. Qishda havo sovuq va h o ‘ l 
mizojli bo'ladi. Havoningbunday o ‘zgarib turishi kishi oiganizmiga 
salbiy ta’sir ctadi va unda kasaliik paydo qilishi mukin.
C hag'm iniy ko'proq ichki kasalliklar bilan shug‘ullangan bo‘lsa 
kerak. C hun ki, u ichki a'zolar (o'pka, me'da, ichaklar, jigar, 
yurak) kasalliklari, ularning belgilari va davolash usullarini 
batafsilroq bayon etgan. 0 ‘pkada uchraydigan kasalliklardan sil, 
zotiljam, havo o'tkazuvchi yo‘llar(traxeya, bronxlar) kasalliklari 
hamda o'pkadan qon oqishi mufassal yozilgan. Bu kasalliklaming 
belgilari va davolash usullari ko‘rsatib berilgan. M e ’da - ichak 
kasallikiarini davolashda har xil dori-darmonlardan tashqari parhez 
usullaridan foydalanishni ham tavsiya etgan. Bosh (miya), buyrak, 
jinsiy a'zolar va teri kasalliklan ham bayon ctilgan. Chag'm iniyning
42
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Qonuncha»si, o 'z in in g masalani aniq, ravshan va qisqa berishi 
bilan ajralib turadi. K o ‘p tabiblar o ‘z amaliy faoliyatlarida shu 
kitobdan foydalanganlar.