T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

partiyalar, 
hamjamiyatlar, 
nohukumat 
tashkilotlar. 
Fuqarolik 
jamiyatining 
tashkilotlari  ba’zan  muammolaming  yechimlarini  izlash,  shuningdek, 
o‘zaro turli-tuman  ixtiloflarga kirishish asosida faoliyat yuritadilar.
Fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi bo‘yicha quyidagi 
xulosalar chiqarish mumkin:
-  fuqarolik  jamiyatining  shakllanishi  uzoq  davom  etib  kelayotgan 
murakkab  tarixiy  jarayondir.  Fuqarolik jamiyatining  ba’zi  bir  unsurlari 
qadimgi  Yunoniston  va  Rimda  namoyon  bo‘ldi,  yangi  davrda esa  uning 
ba’zi shakllanish unsurlari kashf etildi, hozirgi davrda esa uning bir butun 
tizim sifatidagi tasaw urlar shakllandi;
-  fuqarolik  jamiyati  g'oyasi  insoniyatning  antik  davrdan  buyon 
davom  etib  kelayotgan  tafakkurlashi  mahsulidir.  “Avesto”da,  qadimgi 
yunon  faylasuflari  fikrlarida,  0 ‘rta  asr  Sharq  mutafakkirlarining 
qarashlarida,  Uyg'onish  va  Reformatsiya  davri  g'oyalari  va  bugun  XXI 
asr  jahon  hamjamiyati  tomonidan  umuminsoniy  ijtimoiy  madaniy
25

---

qadriyatlar  sifatida  e’tirof  etildi.  M a’lumki,  har  qanday  fan,  o‘z 
mohiyatiga  ko‘ra  umumbashariydir.  Dunyoning  barcha  xalqlari  o‘zining 
katta-kichikligidan qat’i nazar fuqarolik jamiyati nazariyasiga o'zlarining 
hissalarini  qo'shdi.  Shu  nuqtayi  nazardan  fuqarolik  jamiyatining 
shakllanishi  va rivojlanishi to‘g‘risidagi g'oyalar qarashlarga bir yoqlama 
yondashish, ulami kamsitish mumkin emas;
-  fuqarolik  jamiyatining  xususiyatlari,  belgilari,  tamoyillari  har 
qanday  ijtimoiy  tuzimda  mavjuddir,  biroq  ulaming  rivojlanish  darajasi 
turli xil bo'lishi mumkin;
-  fuqarolik  jamiyatining  shakllanish  jarayonlari  holati  ijtimoiy 
hayotning  va  davlat  hokimiyati  boshqaruvining  demokratlashib  borishi 
bilan birgalikda kechadi;
-  fuqarolik  jamiyatining  shakllanishi  huquqiy  davlatchilikning 
shakllanish jarayoni bilan uyg'unlikda takomillashib boradi;
- har bir davlatda fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi 
o‘ziga  xos  milliy  mental  xususiyatlarga  bog‘liq  holda,  shaklan  milliy 
modellarda namoyon  bo'lishi mumkin;
-  hozirgi  davrdagi  dunyodagi  biron-bir mamlakat  fuqarolik jamiyati 
eng 
so‘nggi 
yetuklik  bosqichiga  erisha  olgani 
yo‘q  va  uni 
takomillashtirish uzluksiz davom etadigan jarayondir.