T. N. Xojiyev 0 ‘zMUo'qituvchisi

korrupsiya  -   shaxsning  o‘z  mansab  yoki  xizmat  mavqeidan 
shaxsiy  manfaatlarini  yoxud  o ‘zga  shaxslaming  manfaatlarini  ko'zlab 
moddiy  yoki  nomoddiy  naf  olish  maqsadida  qonunga  xilof  ravishda 
foydalanishi,  xuddi  shuningdek,  bunday  nafni  qonunga  xilof ravishda 
taqdim etish;
korrupsiyaga  oid  huquqbuzarlik  -   korrupsiya  alomatlariga  ega 
bo'lgan,  sodir  etilganligi  uchun  qonun  hujjatlarida javobgarlik  nazarda 
tutilgan qilmish;
manfaatlar  to‘qnashuvi  -   shaxsiy  (bevosita  yoki  bilvosita) 
manfaatdorlik  shaxsning  mansab  yoki  xizmat  majburiyatlarini  lozim 
darajada  bajarishiga  ta’sir  ko'rsatayotgan  yoxud  ta’sir  ko'rsatishi 
mumkin  bo'lgan  hamda  shaxsiy  manfaatdorlik  bilan  fuqarolaming, 
tashkilotlaming,  jamiyatning  yoki  davlatning  huquqlari  va  qonuniy 
manfaatlari  o'rtasida  qarama-qarshilik  yuzaga  kelayotgan  yoki  yuzaga 
kelishi  mumkin bo'lgan vaziyat.
Shuningdek,  qonunda  korrupsiyaga  qarshi  kurashning  asosiy 
prinsiplari  sifatida  qonuniylik;  fuqarolaming  huquqlari,  erkinliklari  va 
qonuniy  manfaatlari  ustuvorligi;  ochiqlik,  shaffoflik  va tizimlilik;  davlat 
va fuqarolik jamiyatining o'zaro hamkorligi;  korrupsiyadan  ogohlantirish 
vajavobgarlikning  muqarrarligi  bo'yicha  choralar  ustuvorligi  kabilar 
mustahkamlab qo'yilgan.
Qonunda  korrupsiyaga  qarshi  kurash  sohasida  davlat  siyosatining 
asosiy yo'nalishlari sifatida quyidagilar belgilab qo'yildi:
-  aholining  huquqiy  savodxonligi  va  huquqiy  madaniyatini  oshirish, 
jamiyatda korrupsiyaga nisbatan toqatsizlikni shakllantirish;
-  davlat  va  jamiyat  hayotining  barcha  sohalarida  korrupsiyadan 
ogohlantirish bo'yicha choralami amalga oshirish;
-  korrupsion  huquqbuzarliklami  o 'z   vaqtida  aniqlash,  ulaming 
oqibatlari,  sabablari  va  keltirib  chiqargan  sharoitlami  bartaraf  etish 
hamda  kormpsion  huquqbuzarliklar  sodir  etilgani  uchun  muqarrar 
jazolash tamoyilini tatbiq etish.

---

Shu bilan  birga,  Qonunda davlat  boshqaruvi  sohasida korrupsiyadan 
ogohlantirish  bo‘yicha  qator  choralar  belgilandi.  Jumladan,  davlat 
organlari  faoliyatining  ochiqligi  va  hisobdorligini  ta’minlash,  parlarnent 
va jamoatchilik  nazorati,  mansabdor  shaxslar  faoliyati  sifatini  baholash 
hamda  ishga  qabul  qilish  va mansab  pillapoyalaridan  ko'tarilishda 
ochiqlik  va  xolislik  tamoyili  asosida  tanlovlar  asosidagi  saralashlarga 
amal  qilish  mexanizmlarini  joriy  etish  belgilandi.  Davlat  organlari 
xodimlarining  huquqiy  maqomi  aniqlanib,  ulami  ijtimoiy  himoya  qilish, 
moddiy  ta’minotini  oshirish  va  mehnat  faoliyatini  har  tomonlama 
rag'batlantirish choralarini ko‘rishga shart-sharoitlar yaratildi.
Ijtimoiy-iqtisodiy 
va  tadbirkorlik  sohalarida  korrupsiya  yuz 
bermasligi  yoki  undan  voqif  etish  qator  choralar  qatoridan  ma’muriy 
va byurokratik to‘siqlami  bartaraf etish,  turli ro'hatga olish, ruxsat berish 
va litsenziyalash  jarayonlarini  soddalashtirish  va ulami  rasmiylashtirish 
tezkorligini  oshirish,  davlat  organlarining nazorat-tekshiruv vakolatlarini 
optimallashtirish  hamda  ular  bilan tadbirkorlik  subyektlari  o‘rtasida 
o‘zaro  munosabatlaming  uzoqdan  masofaviy  tarzda  bog‘lana  olish 
shakllarini joriy etish belgilandi.
Shuning  uchun  ham  Qonunda  davlat  organi  xodimi  biror-bir  shaxs 
tomonidan  uni  korrupsion  huquqbuzarlikni  sodir  etishga  da’vat  qilish 
holati, shuningdek,  boshqa xizmatchilar tomonidan shu kabi  holatlaming 
amalga  oshirilishi  bo‘yicha  unga  oshkor  boMgan  m a’lumotlami  o‘z 
rahbari  yoki  huquqni  muhofaza  qilish  organlariga  murojaat  etish 
huquqlari 
belgilab 
qo‘yildi. 
Mazkur 
majburiyatlaming 
amalda 
bajarilmasligi  qonunchilikka  muvofiq  tegishli  ravishda  jazolanishi 
qoidasi  o‘matildi.  Korrupsion  jinoyat  to‘g‘risida  axborot  bergan  shaxs 
davlat  himoyasi  ostiga  olinadigan  boMdi.  Shuningdek,  mazkur  qoida 
yolg‘on  ma’lumotlami  taqdim  etuvchi  fiiqarolarga  nisbatan  amal 
qilmasligiga e ’tibor qaratildi.
Qonunning  alohida  moddalari  bilan  har  qanday  fuqaro  turli 
tashkilotlar  va davlat  organlari  faoliyati,  o'ziga  yoki  boshqa  shaxslar 
guruhiga  taalluqli  qabul  qilinayotgan  me’yoriy  aktlar  to‘g‘risida 
ma’lumot olish huquqiga ega ekanligi  belgilab qo‘yildi.  Davlat organlari, 
fuqarolaming  o‘zini  o‘zi  boshqarish  organlari  va nodavlat  tashkilotlar 
tomonidan  OAVga  korrupsiya  bilan  bogMiq  hodisalar,  dalillar,  voqealar 
vajarayonlar  to‘g‘risida  ma’lumotlami  taqdim  etishi  uchun  qulay 
sharoitlar yaratildi.
Mazkur  chora-tadbirlaming  yangi  va  yanada  samarali  tizimini 
yaratish,  korrupsiyaga  qarshi  kurashishning  huquqiy  asoslarini  yanada
198

---

takomillashtirish  maqsadida  qabul  qilingan  “Korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  to‘g‘risida”gi  Qonun korrupsiyaga qarshi  kurashish  sohasidagi 
huquqiy munosabatlami to'liq qonuniy tartibga solishga, davlat organlari, 
tashkilotlar  hamda  fuqarolik  jamiyati  institutlari  tomonidan  amalga 
oshirilayotgan  korrupsiyaga  qarshi  chora-tadbirlar  samaradorligini 
oshirishga,  fuqarolaming  huquqiy  ongi  va  huquqiy  madaniyatini 
yuksaltirish  orqali  jamiyatda  komipsiyaning  har  qanday  ko‘rinishlariga 
toqat  qilmaslik 
muhitini 
yaratishga  xizmat  qilishi 
bilan 
ham 
ahamiyatlidir.
Qonunda korrupsiyaga qarshi  kurashishning asosiy  prinsiplari  va bu 
boradagi  davlat siyosatining muhim yo‘nalishlari  mustahkamlab qo‘yildi. 
Qonun fuqarolar huquq va erkinliklari  himoya qilinishini  ta’minlashning 
qo‘shimcha  huquqiy  kafolatlarini  yaratdi,  shuningdek,  u  xususiy  mulk 
huquqiga g'ayriqonuniy tajovuzlar qilishdan, tadbirkorlik subyektlarining 
faoliyatiga asossiz aralashuvlami  cheklashlardan  himoya qila boshladi.
Qonunning  5-moddasiga  binoan  korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
sohasidagi 
davlat  siyosatining  asosiy  yo‘nalishlari 
quyidagicha 
belgilandi:
-  aholining  huquqiy  ongi  va  huquqiy  madaniyatini  yuksaltirish, 
jamiyatda korrupsiyaga nisbatan murosasiz munosabatni shakllantirish;
-  davlat  va  jam iyat  hayotining  barcha  sohalarida  korrupsiyaning 
oldini olishga doir chora-tadbirlarni amalga oshirish;
-  korrupsiyaga  oid  huquqbuzarliklarni  o‘z  vaqtida  aniqlash,  ularga 
chek  qo‘yish,  ulaming  oqibatlarini,  ularga  imkon  beruvchi  sabablar  va 
shart-sharoitlarni  bartaraf  etish,  korrupsiyaga  oid  huquqbuzarliklarni 
sodir etganlik uchun javobgarlikning muqarrarligi prinsipini ta’minlash.
Qonunning  7-moddasiga  binoan  korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
bo‘yicha 
faoliyatni  amalga  oshiruvchi  davlat 
organlari  sirasiga 
quyidagilar  kiritildi:  Bosh  prokuratura;  Davlat  xavfsizlik  xizmati;  Ichki 
ishlar  vazirligi;  Adliya  vazirligi;  O'zbekiston  Respublikasi  Bosh 
prokuraturasi  huzuridagi  Soliq,  valyutaga  oid  jinoyatlarga  va  jinoiy 
daromadlami 
legallashtirishga 
qarshi 
kurashish 
departamenti; 
Korrupsiyaga  qarshi  kurashish  bo'yicha  faoliyatni  qonun  hujjatlariga 
muvofiq boshqa davlat organlari  ham amalga oshiradi.
Shu  bilan  birga,  qonunda  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  bo'yicha 
faoliyatni  amalga  oshiruvchi  va  unda  ishtirok  etuvchi  organlar  hamda 
tashkilotlaming  faoliyatini  muvofiqlashtirish  uchun  Korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  bo'yicha  Respublika  idoralararo  komissiyasini  tashkil  etish 
ham  nazarda  tutildi.  Idoralararo  komissiyani  shakllantirish  va  uning
199

---

faoliyati 
tartibi 
0 ‘zbekiston 
Respublikasi 
Prezidenti 
tomonidan 
belgilanishi 
nazarda 
tutildi. 
Qoraqalpog‘iston 
Respublikasida, 
viloyatlarda  va  Toshkent  shahrida  korrupsiyaga  qarshi  kurashish 
bo‘yicha  hududiy  idoralararo  komissiyalar  tashkil  etilishi  belgilandi. 
Unga muvofiq tarzda idoralararo  komissiyaning asosiy  vazifalari  sifatida 
quyidagilar belgilandi:
- 
korrupsiyaga qarshi  kurashish sohasidagi  davlat dasturlarini ishlab 
chiqish hamda amalga oshirishni tashkil etish;
-  korrupsiyaga  oid  huquqbuzarliklaming  oldini  olishga,  ulami 
aniqlashga,  ularga  chek  qo‘yishga,  ulaming  oqibatlarini,  shuningdek, 
ularga imkon  beruvchi  sabablar va shart-sharoitlami  bartaraf etishga doir 
chora-tadbirlami ko‘rish;
-  korrupsiyaga  qarshi  kurashish  to‘g‘risidagi  qonun  hujjatlarini 
takomillashtirish;
-  hududiy  idoralararo  komissiyalar  faoliyatini  muvofiqlashtirishdan 
iborat.
Ma’lumki,  jamiyatda  korrupsiyaga  qarshi  kurash  samaradorligini 
oshirishda  keng  jamoatchilikning  ishtiroki  ta’minlanmasa,  undan 
kutilgan  natijalarga erishib  bo‘lmaydi.  Mazkur  qonunning e’tiborli jihati 
shundaki,  unda  fuqarolaming  o ‘zini  o ‘zi  boshqarish  organlari,  nodavlat 
notijorat  tashkilotlari,  fuqarolaming va  ommaviy  axborot  vositalari  kabi 
fuqarolik jamiyati  institutlarining  ham  korrupsiyaga  qarshi  kurashishda 
ishtirok  etishiga  doir  yangi  huquqiy  asoslar  va  qoidalar  mustahkamlab 
qo'yildi.  Unga asosan, keng jamoatchilik,  o‘zini o‘zi boshqarish organlari 
yoki  nodavlat  tashkilotlar  qonunga  muvofiq,  korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  sohasidagi  davlat  dasturlarini  va  boshqa  dasturlami  ishlab 
chiqish  hamda  amalga  oshirishda,  aholining  huquqiy  ongi  va  huquqiy 
madaniyatini  yuksaltirishda, jamiyatda  korrupsiyaga  nisbatan  murosasiz 
munosabatni  shakllantirishda  ishtirok  etishi;  korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  to‘g‘risidagi  qonun  hujjatlarining  ijro  etilishi  ustidan 
jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi.
Mazkur  Qonunning  12-,  16-,  18-  va  20-moddalari  bevosita  ta’lim 
tizimi  jarayonida  qoMlanilishi  mo‘ljallandi.  Qonunning  16-moddasiga 
asosan,  davlat  organlari  va  boshqa  tashkilotlar  korrupsiyaga  qarshi 
kurashish  maqsadida  aholining  huquqiy  ongi  va  huquqiy  madaniyatini 
yuksaltirish,  jamiyatda  korrupsiyaga  nisbatan  murosasiz  munosabatni 
shakllantirish bo'yicha zarur chora-tadbirlami ko‘rib  borishlari  lozim.
Shuningdek,  davlat  organlari  va  boshqa  tashkilotlar  xodimlarining 
huquqiy  savodxonligini  oshirish  uchun  davlat  organlari  va  boshqa
200

---

tashkilotlar  o‘z  mansabdor shaxslarining va  xodimlarining  korrupsiyaga 
qarshi  kurashish  sohasidagi  huquqiy  savodxonligini, jumladan,  huquqiy 
bilimlari  darajasini  oshirish  yuzasidan  zarur  chora-tadbirlami  ham 
amalga oshirib borishlari nazarda tutildi.