T. Kuchkarov, A. Ishmuradov, D. Xudaynazarova «ekonometrika» O‘quv qo‘llanma yo`nalishi

3.6. Vaqtli qatorlar va ularni prognozlash

Vaqtli qatorlar to‘g‘risida umumiy tushunchalar.
Ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarning vaqt davomida o‘zgarishi dinamika deb, shu jarayonni ta’riflovchi ko‘rsatkichlar qatori esa vaqtli qatorlar deb yuritiladi.

Hodisalarning vaqt davomida o‘zgarishini ta’riflovchi statistik ko‘rsatkichlar qatori vaqtli qator deb yuritiladi.

Vaqtli qatorlar ikki elementdan tarkib topadi: biri vaqt momentlari yoki davrlar, ikkinchisi - ularga tegishli ko‘rsatkichlar.

Vaqtli qatorlar uzoq muddatli tendensiya, ayrim davrlarga xos siklik yoki lokal o‘zgarishlar, kundalik tebranishlar va mavsumiy o‘zgarishlarni o‘zida mujassamlashtirishi mumkin. Vaqtli qatorlar quyidagilar bilan xarakterlanadi:

1. 
   Uzoq muddatli harakat yo‘nalishi, ya’ni umumiy asriy tendensiya.
   
2. 
   Qisqaroq davrlarga xos siklik yoki lokal o‘zgarishlar.
   
3. 
   Ayrim yillarga tegishli tebranishlar.
   
4. 
   Mavsumiy to‘lqinlar.
   
5. 
   Kon’yunkturaviy tebranishlar.
   

Vaqtli qatorlar tahlilida hisoblanadigan ko‘rsatkichlar: