T. C. Sakarya üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ osmanli şERİyye siCİllerinde ve fetva mecmualarinda iÇKİ İÇme suçu ve cezasi

2.6.1 Fetva Mecmualarının Kaynak Olarak Önemi 
Fetva mecmuaları hukuksal ve toplumsal konuları kapsadığı için hem başvuru kaynağı 
olma özelliği taşır hem de toplumun çeşitli katmanlarıyla geçmiş ve gelecek arasında bilgi 
aktarımını da sağlar. Fetva mecmualarında yer alan fetvalar, Osmanlı Devleti'nin sosyal 
hayatını, siyasi ve hukuki anlayış ve görüşlerini, somut örneklerle sergilemektedir. Bu 
sebeple, Osmanlı Devletiyle ilgili yapılan hemen hemen bütün araştırmalarda fetva 
mecmuaları, tartışmasız en önemli kaynaklar arasındadır.
202
200
Örsten, Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetva Mecmuaları, s.32; Atar, Fetva, 12:494; Ertuğrul 
Düzdağ, Ebussud Efendi Fetvalar Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Yayınları, İstanbul, 1998, 
s.14-15 
201
Örsten, Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetva Mecmuaları, s 34 
202
Örsten, Osmanlı Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Fetva Mecmuaları, s.35-36; Düzdağ, Ebussud Efendi 
Fetvalar Işığında 16. Asır Türk Hayatı, s.14

---

 45 
Fetva mecmuaları fetvaların alındığı kaynakları belirtmek suretiyle İslam hukuk 
literatürüne büyük bir katkı sağlamıştır. Derlemeler oluşturulurken de bu incelik göz ardı 
edilmemiş yapılan araştırma ve incelemede yararlanılan eserler belirtilmiş, İslam hukuk 
literatürü gözler önüne serilmiştir. Kaynaklar arasında en çok Bedreddin Simavi'nin 
"Câmiu'l-Fusuleyn"i, 
Bezzazi'nin 
"El-Fetâva'l-Bezzâziyye"si, 
"El-Fetâva'l-
Tatarhâniyye", 
"Fetâvây-ı 
Kadıhân", "Bahru'r-Râik", "El-Eşbah
ve'n-Nezâir",
"Hulâsatu'l-Fetâvâ.", "Hızânetu'l-Fetâvâ."
, 
"Fethü'l-Kadir" 
gibi Hanefi mezhebinin 
önemli kaynaklarıyla fetva mecmualarına göndermede bulunulmuştur.
203
Osmanlı Devleti'nde fetva mecmuaları, sık karşılaşılan sorunlara yer vermeleri ve Hanefi 
mezhebindeki hakim görüşü bildirmeleri sebebiyle, kadıların en çok müracaat ettikleri 
kaynak olmuş; şer’iyye sicillerindeki karar ve zabıtlar, fetvalara uygun tutulmuştur. 
204
Osmanlıda fetva mecmualarının sayısal fazlalığının sebebi de şu şekilde açıklanabilir. 
Fetva mecmualarında müftülerin fetva verirken dayandıkları hukuk kaynakları farklı 
olduğu için fetvalar da çeşitlilik göstermiştir. İslam hukukunda bulunan 
"İçtihat ile içtihat 
nakz olunmaz" 
kuralı bağlamında aynı mezhep içerisinde bile birbirlerine zıt içtihatlar 
bulunmakta olup hepsi yürürlükte sayılmıştır. Fetva mecmualarının farklılık 
göstermesinin sebebi ise herhangi bir konuda Ebu Hanife ile İmam Ebu Yusuf veya İmam 
Muhammed'in farklı içtihatları bulunması ve müftünün bu görüşlerden birini tercih 
etmesinden kaynaklanır. Fetva mecmualarının farklı ayet, hadis ya da içtihatlara bağlı 
olarak verilmiş fetvaların meydana getirdiği zenginlik; fetva mecmuaları ile fıkıh 
kitaplarının, İslam hukukunun bir kodifikasyon şeklini almamasına ve İslam hukuku 
kaynaklarına dayanan bir 
"code" 
ortaya çıkmamasına sebep olmuştur.
205