Ingliz tili so‘z urg‘usining rus tili so‘z urg‘usidan farqi.
Erkin va muqim urg‘u.
Gap urg‘usi.
Urg‘uning ma’no ajratishda ahamiyati.
Intonatsiya
Intonaysiyaning funksiyalari.
So’z tarkibidagi bo’g’inlardan birining boshqalariga nisbatan kuchliroq aytilishi yoki ma‘lum bir butun so’z birikmasining gapda ma‘no yadrosi sifatida kuchliroq aytilishi urg‘udir.
Ko’pgina tillarning fonetikasida keng tarqalgan urg‘u - bu dinamik urg‘udir. U rus tiliga ham, ingliz tiliga ham xos. Bu tillarda urg‘uli bo‘g‘in urg‘usiz bo‘g‘inga nisbatan kuchliroq aytiladi. Rus tilida unlining cho‘ziq yoki qisqa bo‘lishi urg‘uga bog‘liq bo‘ladi. Bunday xususiyat ingliz tiliga xos emas. Ingliz tilida cho‘ziq unlilar urg‘u tushgan yoki tushmaganligidan qat’iy nazar qisqa unlilarga qarama-qarshi qo‘yiladi (lekin urg‘uli bo‘g‘inda unli biroz cho‘ziqroq bo‘ladi). Tovush sifatining urg‘u tushganda o‘zgarishi borasida shuni aytish kerakki, ko‘pgina hollarda ular urg‘usiz vaziyatda reduktsiyaga uchrab, unlilar sifatining o‘zgarishi yuzaga keladi. Lekin unlilar o‘zlarining sifatini saqlab qolgan holatlari ham mavjud, masalan: import [΄impo:t], transport [΄trænspo:t], increase [΄inkri:s], blackboard [΄blækbo:d], meadow [΄medov].
Rus tilida unlilar urg‘usiz holatlarda kuchli reduktsiyaga uchraydi: вода [вда], водовоз [вдвос], несут [н΄исýт], красота [кръсата], постановили [пъстънав΄ил΄и].
Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, ingliz tili so‘z urg‘usi rus tili so‘z urg‘usidan urg‘usiz unlilar xarakteri bilan farq qilyapti. Ingliz tilida so‘zda ikki urg‘uli bo‘g‘inlarning ko‘pligi urg‘uning yana bir farq qiluvchi xususiyatlaridan biri hisoblanadi: ice-cream [΄ais΄kri:m], prewar [΄pri:wo], nevermore [΄nevə΄mo:], new-born [΄nju: ΄bo:n], hamda negotiation [nigoui΄ein], demonstration [demən΄strein], peculiarity [pi΄kju:li΄æriti] va hokazo. Bunday holatlar rus tilida juda kamdan-kam uchraydi.
So‘z urg‘usi erkin (har joyda) yoki bog‘liq (muqim) bo‘lishi mumkin. Erkin urg‘uli tillarda urg‘u so‘zning istagan bo‘g‘iniga va turli morfologik unsurlariga tushishi mumkin. Rus tili ham, ingliz tili ham erkin urg‘uli tillardir. Muqim urg‘u polyak tiliga (oxiridan oldingi bo‘g‘in) chex tiliga (birinchi bo‘g‘inda) arman tiliga (oxirgi bo‘g‘inda) xos.
Hozirgi zamon rus va ingliz tillarida urg‘u istagan bo‘g‘inga, yani so‘z boshidagi, o‘rtasidagi va oxiridagi bo‘g‘inga tushishi mumkin. Masalan: ingliz. ΄evening, in΄vestigate, de΄fy; rus.дéвочка, делáми, молокó. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ingliz tilida urg‘uning tushish o‘rniga nisbatan ba‘zi qonunlar saqlanib qolgan: ko‘pgina hollarda ildizning birinchi bo‘g‘iniga urg‘uning tushish prinsipi, ya’ni qadimgi ingliz tili (aniqrog‘i umumgerman) prinsipi saqlanib qolgan (΄mother, ΄husband, ΄children, ΄prison); ma‘lum bir suffiks va prefekslarning mavjudligi so‘z urg‘usining o‘zgarishiga olib keladi (be΄gin, o΄ccasion, sta΄bility, senti΄mental) (V.A.Vasilyev, 1962, 123-129 b.).
Taqqoslanayotgan tillarda urg‘u ko‘chishi mumkin, boshqacha qilib aytganda, ma‘lum bir so‘zning turli grammatik shakllarini yasashda so‘zning bir qismidan ikkinchi bir qismiga ko‘chishi mumkin. Demak, bunday vaziyatlarda urg‘u fonologik vazifani bajaradi. Ingliz tilida urg‘u ot va fe’lni farqlash uchun xizmat qiladi.
΄object – to ob΄ject ΄contrast – to con΄trast
΄conduct – to con΄duct ΄increase – to in΄crease
Rus tilidagi so‘zlarda urg‘uning ko‘chishi natijasida so‘zlarning grammatik ma’nosi o‘zgarishi mumkin: вóды – водьí, рýки – руки, дóма – домá. Ba’zi so‘zlar urg‘uning tushish o‘rniga ko‘ra o‘zining leksik ma’nosini o‘zgartiradi: зáмок – замóк, гвóздики – гвоздики.
Shunday qilib, taqqoslanayotgan tillarda so‘z urg‘usi erkin bo‘lishi bilan bir qatorda bir qancha o‘xshash xususiyatlarga ega ekanligini ko‘ramiz.
Gap urg‘usi ham so‘z urg‘usi kabi har bir tilda o‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Rus tilidagi gapda barcha so‘zlarga urg‘u tushishi mumkin. Lekin gapda urg‘u tushmaydigan predlog, bog‘lovchi va mustaqil so‘zlarning old tomondan birikadigan so‘zlar (proklitiklar) yoki so’zlarning orqa