|
Antonimlar
Antonim so‘zlar ingliz va rus tillariga xos bo‘lib, konkret til asosida yaratiladi. Ular mazmunan qarama-qarshi xususiyatga ega bo‘lib, tilda va nutqda uchraydi. Antonimik munosabatlar bir xil so‘z turkumiga tegishli so‘zlar o‘rtasida vujudga keladi: ingl. abashed-unabashed, with-wthout, rise-sink, rough- smooth, poor-wealthy, right-wrong, private-public; rus. правда-ложь, говорить-молчать, близко-далеко, друг-враг va hokazo. Antonim so‘zlar ma’nolarining qarama-qarshiligi ularning semantik jihatdan uzoqlashganligini emas, aksincha, ma’lum darajada yaqinliklarini bildiradi. Chunki ular bir xil tushuncha asosida ish ko‘radi: ingl. long-short (day), black-white (people); rus. тёплый-холодный (климат), первый- последний (вагон) va hokazo.
Antonimlar, asosan, kontekstda ochiq – ravshan namoyon bo‘ladi. Masalan, rus tilida глубокие знания – поверхностные знания, глубокое озеро – мелкое озеро; ingliz tilida a high tree – a low tree, a tall man – a short man, hard times – good times, a good person – an ill person, a hard word – a soft word va hokazo.
Taqqoslanayotgan tillarda o‘zak antonimlar mavjud bo‘lib, ularning qarama-qarshi ma’nolari semantik jihatdan namoyon bo‘ladi: ingl. clear-vague, even-odd, low-high; rus. большой-маленький, родной-чужой.
Agar o‘zak (har xil o‘zaklar) antonimlar ma’noning qarama-qarshiligini implisit tarzda ifodalasa, bir o‘zakli (yasama) antonimlar esa eksplisit tarzda ifodalaydi. Rus tilida нe+ qarama-qarshi qo‘yilayotgan so‘zning asosi modeli bo‘yicha yasaladigan antonimlarning katta guruhi mavjud: rus. честный-нечестный, бедный-недный, глубокий – неглубокий, далёкий-недалёкий. Ushbu tipdagi modelga беспокойный, бесподобный, бесчисленный, бесчувственный, бестолковый tipidagi so‘zlarning derivatlari ham kiradi.
Ingliz tilidagi un-inkor prefiksining ba’zi morfemalar orqali beriladigan bir necha variantlari bor: unpleasant, indefinite, irregular, illegible, impossible.
Ma’nolarning qarama-qarshiligi dis-, a-, extra- prefikslari bilan ham ifodalanishi mumkin: organize- disorganize, honest-dishonest, ordinary-extraordinary, symmetrical-assymmetrical. Bundan tashqari ma’nolar o‘rtasidagi ziddiyat –ful va –less suffikslari orqali ham voqiylanadi. Taqqoslaymiz: fearful-fearless, useful- useless, hopeful-hopeless va hokazo.
Qiyoslanayotgan tillar uchun umumiy bo‘lgan hodisa - bu ko‘p ma’noli antonim-so‘zlarning bir nechta qarama-qarshi ma’nolarni ifodalashidir: ingl. (to look) old – (to look) young, old (clothers) – new (clothers),
old (times) – present (times), old (masters) – modern (masters), old (world) – new (world); rus. свежий (хлеб) – чёрствый (хлеб), свежиу (новости) – запоздалые (новости), свежая (рыба) – мороженая (рыба). Ingliz va rus tillarida nutqqa va tilga xos antonimlar farqlanadi. Nutqqa xos antonimlar kontekstdan tashqari o‘zining antonimlik xususiyatini yo‘qatadi: ingl. Youth is full of pleasure, age is full of care. Youth like summer morn, age like winter weather (W.Shakespear). Rus. Волна и камень, стихи и проза, лёд и
пламень не столь различны меж собой (A.Pushkin).
Taqqoslanayotgan tillar uchun umumiy bo‘lgan yana bir hodisa bu antonimlarning stilistik ifoda vositalarida (masalan, antiteza va kinoyada) ishlatilishi hisoblanadi: ingl. Give him an inch and he will take an ell. Rus. Мягко стелет, да жёстко спать.
Ingliz tilida tarkibida antonimlar bo‘lgan ko‘pgina frazeologik birliklar mavjud. Masalan: the long and the short, to search high and low, now or never, to play fast and loose, to sink and swim. Ingliz tilida qarama- qarshilik ma’nosi bir o‘zakdan tuzilgan so‘zlar orqali ham ifodalanadi: to work hard – to work hardly, to get on – to get off, to turn on – to turn off, to let in – to let out, to include in – to include out.
Shunday qilib, ingliz va rus tillari antonimlar qatorida umumiylik xususiyatlari qarama-qarshi ma’nolarga ega bo‘lgan so‘zlarning hamda ularning o‘ziga xos qo‘llanilish va yasalish usullari mavjudligini ko‘rsatmoqda. Shuni aytib o‘tish joizki, taqqoslanayotgan tillarda ma’noning qarama-qarshiligi nafaqat turli so‘zlar bilan ifodalanmasdan, balki bitta so‘zning qarama-qarshi ma’nolari orqali ham berilishi mumkindir: ingl. priceless – beyond price, invaluable; rus. бесценный – очень дорогой, не имеющий цены.
Do'stlaringiz bilan baham: |
