T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

A) 1.2 V) 3.4 S) 5.6 D) 3.6

21§. Antropologiyani o’zlashtirishga oid yordamchi ma’lumotlar Tayanch tushunchalar va iboralar: eon, era, davr, epoxa, raleoalit, ilk paleoalit, mezolit, neolit.

Yer tarixi eon, era, davr va epoxalarga bo’linadi. Tarixiy jarayonda Yer rivojlanishini turli bosqichlarida ro’y bergan o’zgarishlar, dengiz, quruqliklikni, tog’ hosil bo’lishi va iqlimning qanday ekanligiga qarab geolog olimlar Yer taraqqiyotini eon, era. davr va epoxalarga bo’ladilar. Abiotik muxitni o’zgarishi tabiiy ravishda hayotning Yer yuzida paydo bo’lishiga organik olamning o’zgarishiga sababchi bo’lgan. Yer qatlamlar yoshini aniqlashda keng qo’llaniladigan usul - tog’ jinslarida radioaktiv parchalanish xususan uran- qo’rg’oshin, rubidiy-strontsiy, kaliy - argon o’zaro nisbatini uran, rubidiy, kaliy eelementlarini radioaktiv parchalanishini xisoblash orqali aniqlanadi. Masalan 1kg uran har 100 mln yil ichida parchalanib 985 g uran, 13 g qo’rg’oshin, 2g geliy hosil qiladi. Yerning turli qatlamlaridagi uran - qo’rg’oshin geliyga nisbatini o’zaro taqqoslash orqali ana shu qatlam yoshi xaqida hulosaga kelinadi.

Mana shu metod yordamida Yerning turli yosh qatlamlarida topilgan turli darajada rivojlangan maymunlar va ibtidoiy odam suyak qoldiqlariga qarab ularning bundan necha ming yillar ilgari yashaganligi xaqida muloxaza yuritiladi. Odamning tarixiy taraqqiyoti faqat turli Yer qatlamlaridan topilgan suyak qoldiqlariga qarabgina emas, balki homo habilis, arxantrop, paleontrop, neontrop mehnat faoliyati tufayli yasalgan qurollarning nimadan ishlanganligi hilma-xilligi nimaga ishlatilganligi eng qadimgi, qadimgi, hozirgi zamon qiyofasidagi odamlarning qanday hayot kechirganligi qanday joylarda yashaganligi, mehnat qurollarini sifat ko’rsatkichlariga qarab antropologlar, arxeologlar insoniyat tarixini paleolit, mezolit, neolit, bronza va ilk temir davrlarga bo’ladilar. Davrlar davomiyligi geologiyada qo’llaniladigan radioaktiv elementlarning parchalanishiga qarab aniqlaniladi.