|
IV-qism . Jism oniy tarbiya nazariyasi fani bo‘yicha
loyihalashtirish
Pedagogik texnologiyaning muvaffaqiyatli loyihalanishi va
yakuniy natijaning kafolatlanishi o ‘qituvchining didaktik m asalalar
m ohiyatini anglab yetish darajasi va darsda ulam i to ‘g ‘ri baholay
o lish ig a b o g ‘liqdir.
Har bir darsda ta ’lim ning aniq maqsadi belgilanishi o ‘qitish
texnologiyasini loyihalashda muhim shartlardan biri sanaladi. Bunda
fan mavzulari b o ‘yicha o ‘qitishning tashhislanuvchi m aqsadi aniqla-
nadi. Darhaqiqat, har qanday fan o ‘zining paydo boMgan vaqtidan
boslab katta bilim lar hajmini to ‘plagan va u yuqori tezlikda boyitib
borayapti. 0 ‘qitish faqat zaruriy axborotnigina tanlab olish va
talabaning o ‘zlashtirish qobiliyatlariga mos holda ular hajmini
miqdoriy oMchamga keltirish zarur.
Har qanday fan bosqichm a-bosqich o ‘rgangan holda rivojlanib
boradi. R ivojlanishning uzluksiz jarayoni turli fanlarda turlicha, hatto
bir fan boMimlari o ‘rtasida ham notekis kechadi. Shu bois, o ‘quv
m avzulari b o ‘yicha maqsadni aniq
belgilash
uchun m avhum
pog‘onalari va unga mos o ‘quv unsurini bayon qilish usullaridan
foydalanish m aqsadga muvofiq.
121
0 ‘quv predm etining ilm iylik darajasi va bu param etrlar yorda-
m ida talabalar bilim sifatini baholash uchun koeffitsient kiritiladi.
Talabalar tom onidan o ‘quv unsurini qay darajada o ‘zlashtirish
ularning faoliyatiga bogTiq. Faoliyat k o ‘rsatm a vositasida yoki
k o ‘rsatm asiz m ustaqil ravishda bajariladi. M ahsuldor faoliyat m a ’lum
pedagogik k o ‘rsatm alar asosida tashkil etiladi, biroq bu yerda
harakatlar ketm a-ketligi, tartib qoidalari ayni vaziyatda yangilangan
yoki hech kim ga m a’lum boTm agan usullar vositasida am alga oshadi.
Y uqorida tilga olingan o ‘zlashtirish darajasini aniqlash uchun
munosib testlar ishlanishi kerak. Test - bu biror bir faoliyatni bajarish
uchun m a’lum darajadagi bilim ni egallashga qaratilgan topshiriqlardir.
Testning to ‘g ‘ri bajarilganligini oTchash va baholash m aqsadida har
bir testga ekspert uslubi yordam ida etalon ishlab chiqiladi.
Etalon yordam ida test yechim iga olib keladigan jiddiy am allar
sonini aniqlash qiyin emas. Talabaning javobi etalon bilan solishtiril-
gach, testning sifatli bajarilganligi to ‘g ‘risida tegishli xulosaga
kelinadi va to ‘g ‘ri yechilgan am allar soni yordam ida
0
‘zlashtirish
koeffitsenti aniqlanadi.
0 ‘zlashtirish koeffitsenti. Etalon yordam ida test yechim iga olib
keladigan jiddiy am allar sonini (R) aniqlash qiyin emas.
Talabaning javobi etalon bilan solishtirilgach, testning sifatli
bajarilganligi to ‘g ‘risida tegishli xulosaga kelinadi va to ‘g‘ri yechil
gan am allar soni (a) yordam ida o ‘zlashtirish koeffitsenti aniqlandi:
K(ni aniqlash o ‘zlashtirish sifatini oMchash amali hisoblanadi.
0 ‘zlashtirish koeffitsenti m e’yorlanadi (0m ezoni bilan taqqoslanishi m um kin. B u ko‘rsatkich yordam ida
o ‘qitish jarayonining tugallanganligi to ‘g ‘risida hukm chiqariladi.
A gar K(>0,7 m iqdorda b o ‘lsa, o ‘qitish jarayonini tugallangan
(yakunlangan) deyish mumkin, chunki talabalarning keyingi faoliyati
o ‘z bilim larini m ustaqil takom illashtirishga qodir boTadi. Agar
talabalarning o ‘zlashtirish koeffitsenti
K(<0,7
b o ‘lsa,
keyingi
faoliyatlarida xatoliklarga yo ‘l q o ‘yadilar va ularni tuzatishga qurbi va
qobiliyatlari yetishmaydi.
Shunday qilib, pedagogik aylanm aga talabalarning tajribani
o ‘zlashtirish darajasi sifatini o ‘zl$shtirish koeffitsienti K( yordam ida
aniq hisoblash uslubini kiritish
P t
ning m uhim prinsiplaridan birini
ifodalashga im kon beradi - bu ta ’limni tugallanganlik prinsipidir. Shu
prinsip tufayligina m aktabda o ‘qitish jarayoni sifatsizligini keltirib
122
Chiqaruvchi m uam m olar yechirni va y o ‘nalishlarini izlab topish
sohasidagi didaktikaning davriy xatolaridan biri ochiladi.
Shunday qilib, pedagogik aylanm aga talabalarning tajribani
o ‘zlashtirish darajasi sifatini o ‘zlashtirish koeffitsenti yordam ida aniq
hisoblash
uslubini
kiritish
pedagogik texnologiyaning muhim
tam oyillaridan birini ifodalashga imkon beradi. Bu ta ’limning
tugallanganlik tam oyilidir. M azkur tam oyil m aktabda o ‘qitish jarayoni
sam arasiz
kechishi
borasidagi
m uam m olarning
yechirni
va
y o ‘nalishlarini izlab topish imkonini beradi.
Didaktik m asalalarning uchinchisi - “ta ’lim m azm uni” yoki
axborotning m uayyan m ajmuasi boMib, ular yordam ida yosh avlodga
um um insoniy va m illiy tajribalar uzatiladi.
0 ‘quv yurtlarida o ‘rganilayotgan fanlarning o ‘zlashtirish unsuri
nihoyatda k o ‘p, biroq har bir o ‘quv yurti turiga qarab o ‘zlashtirish
unsurining soni cheklanadi. Misol tariqasida, Jism oniy tarbiya
nazariyasi va uslubiyati fanini olaylik. Bu fan mavzulari bo ‘yicha
o ‘zlashtirish unsuri oliy o ‘quv yurtlari uchun alohida aniqlanadi.
B uning uchun esa o ‘quv dasturlari ishlab chiqiladi.
M a’lumki, bilim larning talabalar tom onidan egallanishi ularning
xususiy o ‘quv faoliyati natijasi tufayli ro ‘y beradi. H ar qanday o ‘quv
faoliyati um um iy loyiha bo ‘yicha quriladi va tuzatuvchi harakatlarni
m ujassam lashtiradi. Bu harakatlarni talabalar bevosita o ‘qituvchi va
darslik yordam ida bajarishlari mumkin. 0 ‘zlashtirish unsuri o ‘quv
harakatlarining
alohida,
o ‘zla'shtirishning
m a’lum
bosqichida
na’m oyon bo ‘ladi. Chunonchi, m o‘ljalli harakatning bajarilishi va
o ‘quv topshiriqlarining o ‘zlashtiriIishi quyidagicha ta ’minlanadi:
A.
talabalarning
o ‘qituvchi
tom onidan
berilgan
tayyor
topshiriqlarning m ohiyatini tushunib anglashlari;
B. ularning topshiriqlarni faol qabul qilishlari;
V.
talabalarning
m ustaqil
ravishda
o ‘quv
topshiriqlarini
bajarishlari;
G.
ular tom onidan m uayyan o ‘quv topshiriqlarining mustaqil
ravishda bajarilishi.
0 ‘quv faoliyatining muhim tavsifnom alaridan biri - uning
natijasidir. Yechim ning o b ’yektiv to ‘g ‘riligi, natijani olgunga qadar
sodir etilgan harakat va qadam lar soni, vaqt sarfi, sub ’yekt uchun
faoliyatning m uhimligi, uning yakunidan talabaning qanoatlanishi,
sarflangan aqliy va jism oniy kuch hajm i va boshqalar o ‘quv
faoliyatining samarali yakunini ko ‘rsatuvchi om illar hisoblanadi.
123
Jism oniy tarbiya nazariyasi va usulbiyati fanni o ‘qitish jarayo
nida pedagogik texnologiyalardan foydalanishga oid dars ishlanm ala-
rini keltiramiz.
Demak, yuqorida bayon etilgan fikrlardan anglanganidek,
xususiy fanlarni o 'q itish jarayoniga pedagogik texnologiyalam i tadbiq
etishda o ‘quv fanlarining o 'z ig a xos xususiyatlarini inobatga olish
muhim aham iyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: |
