T arbi yad a pedagogik texnologiyalar

Topshiriq. 
Muammoni aniqlang va uni hal etish yoMlarini 
ko‘rsating.
M uam m oli vaziyat. 
Quyidagi matnni o‘rganing: “Tezlikni 
tarbiyalash uslublari tarkibida takroriy, takroriy-o‘sib boruvchi, 
o ‘zgaruvchan (tezlanish) o ‘zgarib turuvchi) mashq usullari keng 
tarqalgan. Asosiy intilish - mashg‘ulotda o ‘z maksimal tezligini 
oshirishga harakat qilish. Barcha usullarning xususiyatlari (masofa 
uzunligi, bajarish sur’ati, dam olish tanaffuslari orasidagi muddat, 
takrorlar soni va b.) shunga bo‘ysundirilgan. Masofa uzunligi (bajarish 
davomiyligi) shunday tanlanadiki, harakatlanish tezligi (ish sur’ati) 
urinish so‘ngiga borib susayib qolmasin. Harakatlar maksimal tezlikda 
bajariladi, shug‘ullanuvchi har bir urinishda, odatda, o‘zi uchun eng 
yaxshi natijani ko'rsatishga intiladi. Urinishlar oraligMdagi tanaffuslar 
shunday kattaki, bu nisbatan toMa tiklanishni ta’minlaydi. Harakat 
tezligi takrorlangan sari pasayib ketmasligi kerak. M a’lumki, bevosita 
tezlik mashqi bajarilganidan keyin MAT (TsNS) ta’sirchanligi 
ko‘tarilgan boMadi, keyin esa asta-sekin pasayadi. Agar faqat shu
73

---

ko‘rsatkichga e’tibor qilinsa, dam olish tanaffuslari unchalik uzoq 
boMmasligi maqsadga muvofiq edi, chunki bunda markaziy asab 
tizimining ta’sirchanligi aytarli pasayishga ulgurmasdi. Shunda har bir 
keyingi takror MATning yuqori ta ’sirchanlik darajasiga to ‘g ‘ri kelar, 
bu esa eng yuqori tezlikka erishishga yordam beradi. Ammo, tezlik 
mashqlarining bajarilishi u yoki bu darajada sezilarli kisiorod 
qarzining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq: uni yo‘qotishga bir necha o ‘n 
daqiqalab vaqt kerak boMadi. Boshqa fiziologik ko‘rsatkichlaming 
tiklanishi (qonda S 0 2 miqdori, o ‘pkadagi havo aylanishi va b.) undan 
ham ko‘p vaqtni olishi mumkin. Shuning uchun mashqlarni kichkina 
tanaffuslar bilan takrorlash tezlikning juda tez pasayishiga olib keladi.
Topshiriq. 
Ko‘pgina murabbiylar harakat tezligini tarbiyalash 
jarayonida tanaffuslari davomiyligi oldinda turganga bogMiq holda 
bor-yo‘g‘i 2-3 daqiqadan 4-2 daqiqagacha bo‘lgan uslublardan 
foydalanadilar. Tushuntirib bering - nima uchun?