2 - LABORATORIYA ISHI
SIG‘
IM FILTRLI BIR FAZALI BIR YARIM DAVRLI TO‘G‘IRLASH
SXEMASI TADQIQOTI.
I. Ishdan maqsad:
Talabalarga sig‘im filtrli bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash sxemasining
ishlash asoslarini o‘rgatish.
II. Nazariy qism:
To‘g‘rilangan kuchlanishning egri chiziqli tavsifi, sinusoidal o‘zgaruvchan
tok kuchlanishining musbat qismlaridan tashkil topgan bo‘lib, o‘zgarmas va
o‘zgaruvchan tashkil etuvchilariga ega. O‘zgarmas tok kuchlanishi iste'molchilari
uchun to‘g‘rilangan kuchlanish va toklarda o‘zgaruvchan tashkil etuvchining
bo‘lishi ilash jarayonida noqulayliklarga olib keladi (kuchlanish va tok
qiymatlarining qo‘llanish vaqti oralig‘ida bir xil bo‘lmasligi, quvvat isrofilarining
oshishi va h.k.). To‘g‘rilangan kuchlanishning o‘zgaruvchan tashkil etuvchisi Up
kuchlanishni tepkili o‘zgarishiga sabab bo‘ladi va qo`shimcha quvvat isroflarini
yuzaga keltiradi. Hamda ba'zi hollarda esa yuqori chastotali xalaqitlarni hosil qiladi.
Shuning uchun iloji boricha iste'molchi kirishidagi kuchlanish tavsifida tepkili
o‘zgarishlarni cheklashga harakat qilinadi. Bunga erishish uchun to‘g‘rilagichning
chiqish qisqichlari bilan yuklanish zanjirining kirish qismi qisqichlari orasiga filtr
vazifasini bajaruvchi qo‘shimcha bo‘g‘in ulash bilan amalga oshiriladi. Filtrlarning
eng soddasi, bu RC yuklanish qarshiligiga parallel ulanadigan kondensator bo‘ladi
(2 - rasm). Kondensator filtr vazifasini bajarishida yuklanish qarshiligi RC dan bir
necha marta katta bo‘lgan kichik sig‘im qarshiligini
C
1
ni R
d
ga parallel
ulaganimizda, kondensator to‘g‘rilagich zanjirida ma'lum miqdorda tokning sig‘imli
tashkil etuvchisini hosil qiladi.
2 - rasm. Sig‘im filtrli bir fazali bir yarim davrli to‘g‘irlash sxemasi
Bu tok to‘g‘rilagichda va unga parallel ulangan qarshiliklarda qo‘shimcha
kuchlanish pasayishini yuzaga keltiradi va bu o‘z navbatida chiqish kuchlanishi Ud
ning siliqlanishiga olib keladi.
Ko‘pgina hollarda to‘g‘rilangan kuchlanishni silliqlash maqsadida yuklanish
qarshiligiga ma'lum L induktivlikka ega ketma-ket ulangan reaktiv qarshilikdan
foydalaniladi. Induktivlikning ma'lum qiymatlarida reaktiv qarshilik
L
X
L
da
o‘zgarmas tok kuchlanishining o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining ma'lum mos
qismi yo‘qotiladi. Induktivlik mustaqil ravishda yoki sig‘im bilan birgalikda G
ko`rinishdagi filtr tarzda bajarishi mumkin. Iste'molchining talabiga ko‘ra, filtr
tanlash va uning elementlarini hisoblash uchun quyidagilarni bilish zarur:
R
V
Tp
U
1
С
a) kuchlanishning tepkili tavsifida ustun keluvchi o‘zgaruvchan
kuchlanishning u yoki bu garmonik tashkil etuvchisining amplitudasi va chastotasi;
b) filtr chiqishidagi tepkilikning talab qilinadigan cheklanish darajasi
(iste'molchining kirish qisqichlaridagi).
Tepkililikning asosiy chastotasi
1
f
, to‘g‘rilangan kuchlanish tavsifi
o‘zgaruvchan tashkil etuvchisining bir davr ichida qaytarilishi bilan aniqlanadi.
Umuman olganda uning qiymati ta'minot tarmog‘i kuchlanishi chastotasidan m
marta katta bo‘ladi (
mf
f
1
).
Birinchi garmonik tashkil etuvchisining amplitudasining to‘g‘rilangan
kuchlanishning o‘rtacha qiymati Ud ga nisbati tepkili koeffitsient deb ataladi.
Fazalar soni m bo‘lganida to‘g‘rilagich chiqishidagi bu koeffitsient (filtrning
kirishida) quyidagiga teng bo‘ladi:
).
1
,
/(
2
/
2
1
max
11
1
m
U
U
d
d
Iste'molchi ruxsat etadigan tepkili koeffitsient (filtrdan chiqishdagi):
.
/
2
max
11
2
d
U
U
d
Uning qiymati iste'molchining turiga va ish rejimiga qarab beriladi.
To‘g‘rilagich chiqishidagi tepkili koeffitsientning berilgan iste'molchi uchun
ruxsat etilgan tepkili koeffitsientiga nisbati filtrning silliqlash koeffitsienti deb
ataladi:
.
/
2
1
d
d
s