Súwretlew onerinin túrleri

Súwretlew onerinin túrleri

Kórkem óner júdá áyyemgi zamanlarda, miynet procesiniń rawajlanıwı nátiyjesinde payda boldı, Miynet processinde insan oylawı kámal taptı, gózzallıq xissi arttı, haqıyqatlıqtaǵı gózzallıq qolaylıq hám paydalılıq túsinikleri kengaydi. Klasıy jámiyet payda bolıwı menen bolsa social rawajlanıwda úlken ózgerisler júz boldı intellektual miynet fizikalıq miynetten ajralıp chiqa basladı, Bul bolsa pán hám kórkem óner rawajlanıwında zárúrli áhmiyet kásip etdi. Professional kórkem óner hám artistler sol dáwirde payda boldı. Kórkem óner bolsa óziniń ózine tán ózgeshelikin, klasıyligini kórinetuǵın etip, húkimran klasstıń ideologiyasini targ'ib etiwshi kúshli ideologik quralǵa aylandı.

Portret - rangtasvir janrlari ishinde eń áyyemgilerinen bolıp, ishilarning sırtqı hám ishki keshinmalarini suwret arqalı ashıp byeradi. Portret janrida islengen suwretleytuǵın kórkem óner dóretpeleri bizge musavvir jasaǵan dáwirdi, mádeniyatın hám de suwret degi kisiniń ruwxıylıqın shıǵarmada aytadi.

Avtoportret - portret janrining kurinishlaridan biri bolıp, musavvir óziniń sırtqı túsin ózi suwretleydi.

Tábiyat kórinisi - janrdagi dóretpelerde bolmıs, tábiyaat daǵı kurinishlar shın hákis

ettiriladi. Tábiyat kórinisinde tek ǵana zat hám waqıyalar emes, bálki musavvirning ishki

keshinmalari da ańlatpalanadı. Ayırım musavvirlar oypatlıqlardı, tog'u-taslardı

súwretlewge ıshqıpaz bolsalar, basqaları teńiz tábiyat kórinisin súwretlewde

sheberdirlar. Tábiyat kórinisi janrida musavvirlardan Ol. Áwesekboevning Ózbekstanda

mart", " Jonajon úlke", " Meniń qosıǵım", N. Kashinaning " Tog'da báhár",

Z. Inogomovaning,, Arpa órimi", " Shayǵa", R. Temurovning " Bibixonimda

báhárim, " Ulugbek medresesi" dóretpeleri avtorlarǵa shuxrat keltirdi.

Natyurmort - fransuzcha sóz bolıp, " jansız tábiyaat" degen mánisti

ańlatadı. Bul janrda musavvir tiykarınan insandı qorshap turǵan átirap ortalıqtaǵı

zatlar, turmısda qollanılatuǵın buyımlar, azıq-túlik ónimleri, guller,

mıywe hám basqalardı suwretleydi. Ol óz shıǵarmasında aylana daǵı zatlardı

súwretlew arqalı onıń xarakterli qásiyetlerin, waqıya qaysı dáwirde júz

byerayotganligini da kórsete aladı. Tinkle dóretiwshi musavvirlardan R. Axmedov,

L. Salimjonova, R. Abdurahmonov hám basqalar natyurmort janrida bereketli

dóretiwshilik etpekteler.

Tariyxıy janrda islengen pát arqalı biz o'zok ótken zamanda bolıp utgan

vokea-hádiyseler, tariyxıy shaxslar, xalıqlardıń turmıs mádeniyatı menen tanıwamız. Tariyxıy janrning kurinishlaridan biri urıs (botal) tábiyat kórinisileri bolıp tabıladı. Botal janr - " botal" frantsuzcha sóz bolıp, " jang", " urıs" mánisin

ańlatadı. Ol urıs tábiyat kórinisilerin ózinde hákis ettiredi. Bul janrda urıs hám áskeriy júriwler mamzarasini tiykarǵı orındı iyeleydi. Botalist - súwretshilerdiń dóretpelerinde jawınger obrazı, onıń qaharmanlıǵı, mardligi, qaharmanlıǵı hám de óz ana Watanına bolǵan sheksiz muhabbatı ańlatpalanadı. Leonardo de Vinchi, M. B. Grekov G. QSovitskiy, A. A. Deyneka, V. V. Volkov hám basqalar áne sonday musavvirlardan bolıp tabıladı. Belgili dóretiwshi M. Nabievnnng " Spitamen kózroloni', musavvir R, Rizamuhammedovning " Mukanna kózgololi"., musavvir T. Sadıqovning Tumarisning óshi" atlı dóretpeleri buǵan jaqtı mısal bóle aladı.

Animalistik - janr ózgeshe ) tasiry kórkem óner turi bolıp tabıladı. Ol latınsha " anima", " haywanot álemi" degen mánisti ańlatadı. Animalistik súwretshi haywanot,- dúnyasıga" zur qızıǵıwshılıq, muhabbat hám uqıp menen yondoshadi.

Xayvonot dúnyası iptidoiy adamlar. turmısında úlken áhmiyetke iye

bolǵan. Sol dáwirde olar úńgirleriniń diywallarına kiyiq qutos, mamontlarning pátini chizganlar.

Áyyemgine Yaponiya hám Kitayda haywanlardıń suwretleri dekorativ naǵıslar to'zishda hám de monumental kompozitsiyalar jaratashda tiykarǵı esaplanǵan XVI

asrga kelip haywanot álemi anatomiyasın ullı. musavvirlar Leonardo de Vinchi

hám A. Dyuryerlar islediler. Ǵarrı músinshi hám grafik musavvir V,:A. Vatagin óziniń dóretpelerinde mazmunıy tolıq ashıp byerishi ushın janlı sóylew, orkali sóylew menen birge musavvirlar dóretpelerinen súwret-taxtalar, Ádebiyatlar, kino hám diafilmlar hám slaydalardan ónimli paydalanıwı maqsetke muwapıqir.

Xojalıq janr: suwretleytuǵın kórkem onerde bul janrdagi dóretpeler adamlardıń kúndelik ómirin, túrli vokealarni ózinde sáwlelengenlestiredi Músinshilik. Suwretleytuǵın kórkem ónerdiń túrlerinen biri bolǵan músinshilik dóretpelerinde bolmıs kólemge iye bolǵan sırtqı kórinisler arqalı mákanda suwretlenedi. Stol ústine qoyılatuǵın háykelsheler, park hám qıyabanlarǵa ornatılǵan túrli háykel hám estelikler, ımaratlardıń diywallarına, teńge, belgi, medal sıyaqlı buyımlardıń maydanı daǵı bo'rtma suwretler músinshilik kórkem óneriniń túrli kórinisi esaplanadı. Músinshilik dóretpeleri óz isletiliw ornı, atqaratuǵın wazıypası hám tayarlanıw usılına qaray túrlishe ataladı. Olar ádetde dumaloq hám qabariq kóriniste boladı. Dumaloq háykellerdi hámme tárepden aylanıp kóriw múmkin bolsa, qabariq háykellerdi júzege bo'rttirib islengenligi sebepli tek bir tárepden kóriledi. Qabariq háykeller relef dep ataladı. «Relef» fransuzcha sóz bolıp, maydan degen mánisti ańlatadı. Relefli háykellerde tiykarǵı obrazlar menen bir qatarda, keńlik, tábiyaat tábiyat kórinisileriniń kórinisi da sawlelenedi. Sonıń ushın bunday releflarni geyde perspektivali relef dep da júritiledi

Rangtasvir. Suwretleytuǵın kórkem ónerdiń ekinshi bir túri rangtasvir san'nli bolıp tabıladı.

Diywallarǵa islengen túrli súwretler, polotnolarga sızılǵan súwret, kino hám teatr

dekoratsiyalari sol kórkem óner túrine kiredi. Rangtasvirda reń zárúrli orındı iyeleydi. Eger grafika kórkem ónerinde reń jaysha járdemshi wazıypanı o'tasa, rangtasvirni bolsa reńsiz oyda sawlelendiriw etip bolmaydı. Súwretshi reń arqalı bolmıstı kórinetuǵın obrazlarda suwretleydi, mákandıń sheksizligin, odaǵı zatlardıń reń-barangligini, materiallıqlıǵın, kólemin kórsetedi. Rangtasvir dóretpeleri taǵı óziniń wazıypası hám ishleniw usılına kóre monumental, dáske hám dekorativ túrlerge bólinedi.

Grafika. Házirgi zaman kórkem óneriniń keń tarqalǵan túrlerinen biri grafika

kórkem óneri bolıp tabıladı. Suwretleytuǵın kórkem ónerdiń bul túrine ápiwayı qara qálemde sızılǵan súwret,

temalıq kompozitsiyalar, kitaptıń ishki hám sırtqı tárepine islengen túrli súwret, illyustratsiya, plakat, karikatura, sharj, etiketka, marka, ekslibris hám basqalar

kiredi. Grafika kórkem óneri dóretpeleri kólem tárepten onsha úlken bolmay, kóp jaǵdaylarda qaǵazǵa islenedi. Grafikanıń xarakterli táreplerinen biri, onıń ceriyali etip isleniwi, yaǵnıy waqıyanı bir neshe qaǵazda suwretleniwi bolıp tabıladı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. Abdullaev N. Ol. «Kórkem óner tariyxı» Tema 1, Tashkent, Oqıtıwshı, 1986 y

2. Abdiev V. I. «Áyyemgi Shıǵıs tariyxı», Tashkent, 1965 y