|
I l l B O B
B O ‘Y O Q C H I L I K I S H LARI H A Q ID A U M U M I Y
M A ’L U M О Т
B o ‘yoqchilik ishlariga lo k -b o ‘yoq qo p lam alarin i surkash ishlari
kiradi.
Q u rilis h d a lo k -b o ‘yoq q o p la m a la rd a n y u z a la rn i a tm o sfe ra
t a ’sirid an , m etall b u y u m larn i ko rro ziy ad an , yog‘o c h b u y u m larn i
y e m irilish d a n va yeyilishdan him o y a qilish, tu rli k o n struksiya-
la rn i m a n z a ra li q ilib p a rd o z la s h , u la rn in g s a n ita ria -g ig iy e n a
h a m d a y o n g h n g a qarshi xossalarini yaxshilash, sh u n in g d ek estetik
va in jen erlik m aq sad lar u ch u n foydalaniladi.
3 .1 . L o k -b o by o q q o p la m a la r va ularn in g v a zifa si
L o k -b o ‘yoq q o p lam a deb, b o lyaladigan yuzaga b ir yoki b ir
n e c h a q a tla m s u rtilg a n lo k -b o ‘y o q m a te ria lla rg a a y tila d i. Bu
q a tla m la r q u rish i (qotishi) va shu bilan b ir v aq td a b o g ‘lovchida
so d ir b o ‘ladigan ja ra y o n la r (p o lim erlan ish , p o lik e n d e n satla n ish ,
k a rb o n la n ish va b oshqa jara y o n la r) natijasida asos bilan m u sta h
k am b o g 'la n g a n m anzarali him oya plyonkasiga aylanadi.
L o k -b o lyoq q o p lam alar xossalariga k o bra shaffof va shatTofmas,
y altiro q h a m d a xira, silliq va g ‘a d ir-b u d ir b o la d i.
L o k - b o ‘y o q q o p la m a la r n im a g a m o ‘lja lla n is h ig a q a ra b ,
tay y o rlan ad ig an b o ‘yoqchilik tarkiblari quyidagicha b o 'lad i: ichki
ish lard a (p o llar, d evorlarni b o ‘yashda) va tashqi ishlar (fasadlar,
to m la r, m etall konstruksiyalarni b o ‘yash d a), m an zarali va rasm
c h iz ish d a ishlatiladigan h a m d a m axsus b o ‘yoqlar.
L o k - b o ‘y o q q o p la m a la r suvga c h id a m lilig ig a k o 'r a suvga
c h id a m li va suvga chidam siz b o la d i. Suvga ch id am siz q o p lam a la r
p ly o n k asi yo suvda eriy d i, yo b o ‘lm asa suv t a ’sirid a o ‘zining
m a n z a ra li va ek sp lu atatsio n xossalarini a n c h a y o ‘qo tad i. Suvga
c h id a m s iz q o p la m a la rg a o h a k li, y elim li, k azeinli b o ‘y o q ch ilik
tark ib lari kiradi. Suvga c h id am li q o p lam a la r olish u ch u n suvda
61
e rim ay d ig a n b o g ‘lo v ch ila rd a ta y y o rla n g a n b o ‘y o q c h ilik ta r k ib
lari—loklar, e m allar, m oyli va sin te tik b o ‘y o qchilik ta rk ib la rid a n
fo y d alan ilad i.
L o k -b o ‘yoq q o p lam a la r, o d a td a , g runtovka q a tla m id a n , o raliq
g ru n to v k a li b ir y o k i b ir n e c h a q a tla m s h p a k lo v k a d a n , u stk i
g ru n to v k a q a tla m i va b ir-u c h q a tla m b o ‘yovchi tark ib d an ib o rat
b o ‘ladi.
G r u n t o v k a q o v u s h q o q lig i b o ‘y o v c h i ta r k ib la r in ik ig a
q a ra g a n d a p a stro q b o i g a n suyultirilgan b o g lo v c h id a n iborat.
S h p a k l o v k a d e b , 2 m m g a c h a n o te k is lik la ri b o i g a n
y u zalarn i tekislash, tirn a lg a n jo ylari va b o sh q a n u q so n lari b o ‘l-
m agan b ir jin sli silliq, shpaklovkalash, gru n to v k alash va b o ‘yash
y o k i g u lq o g ‘o z la r h a m d a s in te tik p ly o n k a la r n i y o p is h tir is h
u c h u n yaroqli yuza hosil qilish m aq sad id a ishlatiladigan tark ib -
larga aytiladi.
S h p a k lo v k a n in g h a r b ir q a tla m i u s tid a n a lb a tta g r u n to v -
k a la n a d i. G ru n to v k a sh p a k lo v k a n in g yu q a q a tla m ig a sh im ilib ,
u ni m u sta h k a m la y d i va yuzaga keyingi b o ‘y o q c h ilik q o p la m a
q a tla m in i yaxshiroq birikadigan qiladi.
G u lq o g ‘o z va p ly o n k a la r n i y o p is h tir is h d a is h la tila d ig a n
yelim va m astik alar h a m b o ly o q ch ilik tarkiblariga kiradi.
B o 'y o q la r g a q o ‘s h ila d ig a n v a u la r n i k e ra k li s u y u q lik k a
. k e ltira d ig a n q o ‘sh ilm alar: suv, y elim li q o rish m a , a lif m o y i va
b o sh q a la rd ir.
Suvli b o ly o q n i tay y o rlash d a o h a k b ila n suv a ra lash tirila d i.
B o‘r bilan suvni aralash tirish h a m m u m k in . B un d a suvli b o ‘y o q q a
sovun yoki tu z q o ‘shish kerak b o la d i.
Y elim li b o ‘yoq tayyorlashda yelim ni b o ‘yoqqa suvda suyultiril
gan e ritm a k o ‘rinishida ara lash tirila d i va b o ‘yoq tayyorlash u c h u n
1 chelak suvga 4 kg yelim q o lshiladi. B unda, k o ‘p in ch a, duradgorlik
yelim i ishlatiladi.
Suv-yelim li b o ly o q lar yelim eritm asiga p ig m e n t, b o ‘r va suv
q o lshib tayyorlanadi.
M o y li b o ‘y o q is h la b c h iq a r is h va b u n d a y b o ‘y o q l a r n i
suyultirishda a lif m o y id an foydalaniladi.
M oyli b o ‘yoq a ra lash m a la rin i tay yorlashda ishlatiladigan a lif
62
m oyi quyidagi turlarga b o ‘linadi: natural alif m oy, yarim natural
a lif m oy va s u n ’iy a lif moy.
P ig m en t b o ‘yoq p a rd ag a m a ’lum tus beradi. BogMov m o d d a
m u sta h k a m b o ‘yoq p a rd a hosil q ilishga y o rd a m b e ra d i. B o g 1-
lovchi m o d d ala rg a s u v -o h a k , su v -y elim , a lif m o y id an tash q ari
lo k y o k i e m a l, su v -e m u ls ia m o d d a la ri h am k iradi. E ritu v c h i
yoki suyultiruvchi m o d d a la r b o ‘yovchi tarkiblarni tegishli q o vush-
q o qlikka keltirish u c h u n xizm at qiladi.
P ig m e n tla r tabiiy va s u n ’iy b o ‘ladi. Tabiiy p ig m e n tla rd a n b o ‘r
(o q rang olish u c h u n ), oxra (sariq rang olish u c h u n ), te m ir surigi
(qizg‘ish jig a rra n g olish u c h u n ), u m b ra (jigarrang olish u c h u n )
va sh u kabilar ishlatiladi.
S u n ’iy m in e ra l p ig m e n tla rg a o q p ig m e n tla r (ru x li, q o ‘r-
g ‘o s h in li), qizil p ig m e n tla r (q o ‘rg‘o sh in li s u n k , te m ir su rig i),
sa riq p ig m e n tla r ( q o ‘rg ‘o sh in li k ra n ), yashil (x ro m III o k sid ,
q o ‘rg‘oshin yashili, k o ‘k u ltra m a rin ), tillaran g p igm ent (b ro n z a ),
k u m u sh ran g p ig m e n t (alu m in iy upasi) kiradi.
T a b iiy a lif m o y i z ig 'ir m oyi n a sh a u r u g 'i m oyiga tegishli
q o ’sh im c h a q o ‘shib 150°C gach a h a ro ra td a q aynatish y o ‘li bilan
tay y o rlan ad i. Y arim n a tu ra l a lif m oyi o ‘sim lik m oyi bilan e ritu v
c h i m o d d a la r ( k e r o s in , b e n z in ) n in g a r a la s h m a s id a n ib o ra t
b o ‘lib, oksol alifm oy deb h am ataladi. S u n ’iy alifm oylar sin tetik
sm o la la r yoki m in eral m oylarga te rm ik va kim yoviy ishlov berish
y o ‘li bilan tay y o rlan a d i. U la r a n c h a a rz o n , rangi t o ‘q b o ‘ladi,
lekin atm osfera ta ’siriga chidam li em as. M oyli b o ‘yoq aralashm alari
p ig m e n t b ila n alifm o y n i b o ’yoq tay y o rlag ich d a yaxshilab ezish
y o ‘li bilan tayyorlanadi.
S u v -e m u ls iy a li b o ‘y o v c h i ta r k ib la r h a m m o y li b o ‘y o v c h i
tark ib la r singari yog‘o c h , m etall va b o sh q a y uzalarni b o ky a sh d a,a lif
m oyini tejash m aq sad id a ishlatiladi.
L o k la r ta b iiy va s u n ’iy sm o la la rn i u c h u v c h a n e ritu v c h ila r
(sp irt, b e n z in , b e n z o l, s k ip id a r)d a eritish y o ‘li bilan olinadi.
Lok yuzaga su rtilg an d a erituvchi u chib ketadi va q u riganidan
s o ‘ng y a ltiro q p a rd a h o sil b o ‘ladi. S m o la li va b itu m li lo k la r
b o ‘ladi. L okni p ig m e n t b ila n a ra lash tirib e m a l b o ‘y o q la r yoki
n itro b o 'y o q la r o lish m u m k in .
63
Q uyida suvli va yelim li b o ‘y o q lar u c h u n b a ’zi g ru n to v k alar-
ning retseptlari berilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
