Сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш йўналишида

Хулоса. Иншоот ости хандагини (грунтни ерга ташлаб ва трансопртга ортиб) қазиш ва ер ишлари қўшимча ҳажмларини (ерга ташлаб қазиш) бажариш учун танланган тескари чўмичли Hyundai HX160L маркали гидравлик экскаваторнинг сони 11 дона қилиб қобул қилинди. Бу ечим ўз навбатида ер ишларини бажариш директив муддатини кескин қисқартириш имкониятини ҳосил қилади. Ўз навбатида бу кўрсатгич танланган бир чўмичли гидравлик экскаватор билан ер ишларини бажаришда ташкилий жиҳатдан ҳам оптимал ечим топилганини англатади. Экскаватор грунтни астосамосвалга ортиб ишлашда ҳам жуда яхши натижага эга бўлиши кузатилди, грунт ташишга 3 дона автосамосвал талаб қилиниши аниқланди. Автосамосваллар сони оптималли текшириш учун грунт ташиш ишини ташкил қилиш “экскаватор-автосамосвал” бирга ишлаш графигини тузиш тавсия қилинади.
Курс лойиҳасида ер ишларини механизациялаш ва бажариш технологияси оптимал параметрларини лойиҳалаш алоҳида бўлим сифатида кўриб чиқилганидан бетон ишлари маълум ҳажми бажарилганидан кейин амалга ошириладиган хандак бўшликларини қайта кўмиш иши бетон ишларидан олдин кўриб чиқилади.
Иншоот ости хандакидан сув қочириш ишларини ташкил қилиш.
Ер усти ва ости сувлари билан бостирилиш хавфи бўлган катлованларда қурилиш ишларини ташкил қилиш ва бажариш анча қийинчиликлар билан боғлиқ, қўшимча қурилиш жараёнларини амалга ошириш, ишлар муддатларини узайтиришга ва қурилиш таннархини сезиларли қимматлашига олиб келади.
Котлованлардан сув қочиришнинг ишончлилиги, соддалиги ва иқтисодий самарадорлиги бўйича ҳар хил, кўп қўлланиладиган усуллари мавжуд
Ер усти ва ости сувлари билан бостириладиган котлованларда сув қочириш ишларини бажариш усуллари

Ишни амалга ошириш усуллари	Бажариш усули	Қўлланиш шарт-шароитлари
Хандакни қуритиш Хандакка сув оқиб келишини тўхтатиш	Сувни насос қурилмаларида тортиш билан очиқ сув қочириш Котлован атрофида гилли грунтлардан, цемент ва улар аралашмаларидан тўсувчи экран ҳосил қилиш. Грунтларни цементлаш, битумлаш, силикатлаш ва музлатиш ёрдамида мустаҳкамлаш. Тушириладиган қудуқлар ва кессонларни қўллаш билан биргаликда.	Ҳар хил турдаги турғун ва мустаҳкам грунтларда; фильтрланиш энг кичик коэффициентларида (Кф>2 м/сут); котлован ёнлари ва ости грунтлари табиий ҳолатини сақланиб туришини таъминлайдиган фильтрация оқими градиентида; хандак ости грунти табиий тузилиши бузилиши мумкин бўлмаганада. Турғун бўлмаган, оқувчи грунтларда; фильтрация коэффициенти юқори бўлганда (1-100 м/кун); хандак ёнлари ва ости грунти табиий зичлигини сақлаб қолиш эҳтиёжи бўлганда. Фильтрланиш коэффициенти катта бўлган грунтларда; сув сиздирмайдиган қатлам яқин бўлганда; майдони бўйича кичик котлованларда; махсус механизмлар мавжуд бўлганда. Мураккаб геологик шароитларда; котлованлар ўлчамлари кичик бўлганда; асосий иншоотлар ости грунтларини мустаҳкамлаш билан биргаликда қилинганда; иқтисодий асосланганда.

Йирик гидротехник иншоотлар котлованларини сув босишдан ҳимоялашда қўлланиладиган бошқа усуллар одатда, норақобатбардош ва ер ости сувларининг оқиб келишини пасайтиришнинг локал усули сифатида фойдаланилади.
Очиқ котловларда сув қочириш одатда икки босқичда бажарилади: бирламчи сув қочириш-котловандаги йиғилиб қолган сувни тортиш; иккинчиси - котлованни қуритилган ҳолда ушлаб туриш, сизиб оқиб келадиган ер ости сувларини қочириш.
Иншоот ости хандаки плани бўйича (2.13-расм), грунт турини, ер ости сувлари сатҳини, ер усти, сув чуқурлиги ва иншоот туби белгиларидан фойдаланиб, катлованга вақт бирлигида оқиб келадиган сув миқдори (катлован дебети- ) қуйидагича ҳисобланади:
агарда h_сув≤1,0 м, бўлса, м³ / с ;
агарда h_сув>1,0 м, бўлса,
м³ / с ;
бу ерда: q_сол- хандакнинг солиштирма сув сарфи, хандакнинг 1 м² юзасидан h_сув=1,0 м бўлганда сизиб чиқадиган сувнинг миқдори м³/соат, қурилиш майдончасида лойиҳа изланишлари даврида тажриба йўли билан аниқланади.

F₁=а₁·L_и =28.52·160=4563.20 м² ;
F₂= м²;
;
1.8( )=3.6


Курс лойиҳасида q_сол миқдори справочникдаги маълумотлардан фойдаланиб, грунт турларига мос равишда қуйидагича қабул қилиш мумкин

Иншоот ости хандаки грунтларидан сизиб чиқадиган сув солиштирма сарфи

Грунтлар турлари	qсол, м^3 /с
майда заррали қумлар ўртача заррали қумлар йирик заррали қумлар шағал қум аралашмаси ёриқлари бўлган оҳактош, қумтош	0,16 0,24 0,3 0,35 0,05...0,10

Хандакка оқиб келадиган сувларнинг миқдорига (дебетига) қараб насослар танланади. Сув чиқариш насосларининг унумдорлиги хандакка оқиб келаётган сизот сувларининг энг кўп миқдоридан 1/2 марта ортиқ бўлиши керак.

Насослар босими унча катта бўлмаслиги зарур. Насослар маркалари каталог, маълумотномалар, “Сувмаш” заводи сайтидан қабул қилинади ва объект учун керакли ( ) ҳамда умумий ( ) сонлари қуйидагича ҳисобланади.

Сув қочириш ишларини ташкил қилиш учун жадвалдан СНПЭ-120/30 маркали қуввати 20 кВт лик насос қурилмаси танланса, керакли насослар сони қуйидагича аниқланади:
=
Бу ерда, -насос сув чиқариш кўрсатгичи, м³/с; =2-3 насос имкониятининг хандакдан оқиб келадиган сув сарфини ёпиш коэффициенти; -захирадаги насослар сони.

Насослар турлари, маркалари	Насос қурилмалари параметрлари
	Сув бериш миқдори, м^3 / с	Босими,м	Қуввати, кВт	Массаси,кг
3 К-9 4 К-18 6 К-12 8 К-18 12Д-19б	30-54 50-100 110-200 200-320 540-840	34-20 25-14 22-12 20-12 18-11	7 7 14 20 40	127 130 341 441 542
СНПЭ-120/30 СНПЭ-240/30 СНПЭ-300/7 СНПЭ-500/10	325-575 600-1100 1000-1200 1800-2300	32-23 35-21 8,0-5,0 10,6-65	- - - -	- - - -	-

Хандакда, иншоот асосининг контуридан ташқарида (a ≥1,0 м ичида), сизиб чиққан ва ёмғир (қор) сувларини тўплаш учун ариқчалар ва қудуқлар қазилади (2.15-расм). Насослар сўриш баландлиги (h_сўр <5м) кавитация ҳосил қилмайдиган қилиб, хандак откосларидаги токчаларда ёки бевосита хандак остидаги қудуқларда, сув сатҳининг маълум оралиғида, ҳар сафар сув солмасдан, автоматик ишга тушадиган ва тўхтайдиган қилиб ўрнатилади.

Сув тўплайдиган ариқчаларнинг нишаблиги i=0,001÷ 0,003, туби бўйича эни 0,3 м чуқурлигини эса 0,3÷ 0,5 м гача қилиб қазилади, ариқчалар ёнлари бир ёқлама, бўш грунтларда эса, икки ёқлама тахталар билан мустаҳкамлаб қўйилади.
Сув тўплагич қудуқлар тўғри тўртбурчак шаклда пландаги ўлчамлари 1,5х1,5 м ва чуқурлиги 1,5 – 2 м қилиб қазилади. Деворлари, кўмилиб қолиши олдини олиш мақсадида, тахталар ёки ходалар билан мустаҳкамланади. Қудуқ тубига ва ёғоч деворининг орқасига майда шағал ёки йирик қум тўкиб қўйилади.