Suv resurslari va ularni baholash. Suv resurslari haqida

O’rta Osiyo davlatlari suv resurslari

Davlatlar	Maydoni, km^2 Ғ %	Yillik oqim miqdori, km^3			Chetdan keladigan oqim
		1	2	3		1	3
O’zbekiston	447,4Ғ35,04	11,1	10,6	9,5		-	-
Тurkmaniston	488,0Ғ38,44	1,0	-	1,1		-	2,9
Тojikiston	143,0Ғ11,20	51,2	53,4	47,4		20,0	20,7
Qirg’iziston	198,5Ғ15,54	52,8	49,2	48,7		-	-
Jami	1276,9Ғ100	126,1	-	106,7		-	23,6

Izoh: 1-«Suv resruslari to’plami», 1967 yil; 2–M.I.Lvovich va boshqalar,1969 yil; 3–«Suv resurslari to’plami», 1987 yil.
Hozirgi kunda yuqorida keltirilgan barcha ma’lu­motlar, albatta, ma’lum aniqliklar kiritishni talab qi­ladi. Buning uchun daryolardagi suv miqdorini o’lchash va kuzatish ishlarini amalga oshiradigan gidrologik stansiya­lar ishini yanada takomillashtirish, aniqrog’i davr talabi da­rajasida tashkil etish lozim.
Suv resurslarini muhofaza qilish
Ma’lumki, suv resurslarini muhofaza qilish ikki yo’nalishda olib boriladi. Birinchisi, miqdoriy jihatdan kamayishdan saqlash bo’lsa, ikkinchisi uning ifloslanish va minerallashish darajasining ortib ketishini oldini olishdir. Hozirgi vaqtda o’lkamizda yuqoridagi har ikki yo’nalish ham juda muhimdir.
Respublikamizda suv resurslari cheklangan bo’lishiga qaramasdan, uni tejashga kam e’tibor berilayapti, natijada suvning ko’p qismi bekorga sarf bo’lmoqda. Deyarli barcha iste’molchilar doimiy ravishda me’yordan ko’p suv olishga harakat qiladilar. Bu esa ekin maydonlarida yer osti suv­lari sathining ko’tarilishiga, yerlarning qayta sho’rla­nishiga olib kelmoqda. O’z navbatida sho’rni yuvish uchun yana katta miqdorda suv sarflanib, natijada sug’oriladigan yerlarda hosil bo’ladigan qaytarma suvlar miqdori ham ort­moqda. Shundan ko’rinib turibdiki, sug’orishda suvni te­jashning katta imkoniyatlari mavjud. Bunga, avvalo, ka­nallar o’zanini betonlash, nov (lotok)lardan foydalanish yo’li bilan sug’orish tarmoqlarining foydali ish koeffitsiyentini 0,7­0,8 ga yetkazib, hamda yuqorida aytilganidek, sug’orishning ilg’or usullarini qo’llash bilangina erishish mumkin.
Suv resurslarini kamayishdan saqlashning asosiy re­zervlaridan yana biri sug’orishda qaytarma suvlardan unum­li foydalanishdir. Resrublikada bu suvlar asosan ekin maydonlaridan, sanoat korxonalaridan va maishiy­kommunal tarmoqlardan qaytgan suvlardan tashkil topgan bo’ladi. F.E.Rubinova ma’lumotlariga ko’ra 1971­1975 yillarda Farg’ona vodiysida irrigatsiya maqsadlarida yiliga o’rtacha 19 km³ suv sarflangan bo’lsa, hosil bo’lgan qaytarma suvlar 9 km³ ni tashkil etgan. Хuddi shu davr uchun Mirzacho’lda yiliga 6,3 km³ suv olinib, qaytarma suvlar 2,2 km³ ga teng bo’lgan. Amudaryo havzasida esa turli sug’orish massivlarida 1961­1980 yillar mobaynida qaytarma suvlar umumiy olin­gan suvning 19,2 foizidan 62,6 foizigacha o’zgarib turdi. 70­yillarning oxiriga kelib qaytarma suvlarning poten­sial qiymati Amudaryo havzasida yiliga 24,1 km³ ni (sug’o­rishga olingan suvning 49,3 foizi), Sirdaryo havzasida esa 15,8 km³ ni tashkil etdi.