Suv ostida sakson ming kilometr

Y i g i r  т а   i k k  i n  c h i   b o b  

KAPITAN  NEMONING  CHAQMOG‘1

Biz  o'tirgan  joyimizda  o'rmonga  qaradik.  Qo‘- 

limni  og'zimga  olib  borishga  ulgurmay  qotib  qol- 

dim.

-   Osmondan  tosh  yog'mas  edi-yu,  -   dedi  Kon­

sel.  -   Bordi-yu,  shunday  bo'lsa,  ular  aerolit  deyi- 

ladi.

Mo‘ljalga  aniqroq  otilgan  ikkinchi  tosh  Konsel- 

ning  aytganini  tasdiqlaganday  uning  qo'lidan  vya- 

xirning mazaligina oyogini urib tushirdi.

0 ‘rnimizdan  sapchib  turdik,  qurollarimizni  yel- 

kamizga  tirab,  uchalamiz  ham  hujumni  daf etishga 

shaylandik.

-   Nahotki,  maymunlar bo‘lsa?  -   xitob  qildi  Ned 

Lend.

-   Shunga yaqin,  -   deb  javob berdi  Konsel.  -   Bu 

yowoyi odamlar.

-   Qayiqqa!  -   deb  buyurdim  va  dengiz  tomon 

yurdim.

Chindan  ham  chekinish  kerak  edi.  Yuz  qadam- 

cha narida, ufqni bizdan to‘sib qoygan o'rmon eta- 

gida,  katta  yoylar  va  sopqonlar  bilan  qurollangan 

yigirma chog‘lik yowoyi odam ko'rindi.

Qayiq bizdan yigirma metrcha narida edi.

218

---

Yowoyi odamlar shoshilmay,  ammo yovuz  niyat 

bilan biz  tomon  kelishayotgan  edi.  Tosh va  kamon 

o'qlari yomg'irday yogildi.

Ned  Lend  xavf  ostida  bo'lganimizga  qaramay 

g'amlab olingan oziq-ovqatlarni tashlab yuborishga 

ko'nmadi, ovlangan to‘ng‘iz va kenguru go'shtlarini 

qayiqqa ko'tarib bordi.

Biz  oziq-ovqat  va  qurol-yaroglarni  ikki  mi- 

nut  ichida  qayiqqa  tashib  olib,  uni  surib  chiqardik, 

eshkaklarni  halqasiga  o'rnatib  suzishga  o'tirdik. 

Qirg'oqdan  ikki  kabelt  uzoqlashmasimizdan,  yuz- 

lab  yowoyi  odamlar  huhulab,  hayqirib  beligacha 

dengizga tushib oldi. Men ularning hayqirigi «Nau­

tilus»  komandasi  diqqatini  jalb  etadi,  deb  adash- 

gan  ekanman:  suvosti  kemasining  palubasi  bo‘m- 

bo'shligicha qolaverdi.

Yigirma minutda «Nautilus»ga yetib keldik.

Lyuk  ochiq  edi.  Qayiqni  bortga bog'lab,  kemaga 

tushdik.

Men  organ  ovozi  taralayotgan  salonga  kirdim. 

Kapitan  Nemo  shu  qadar berilib  chalayotgan  ediki, 

mening kirganimni ham sezmadi.

-  Kapitan,  -  dedim men. U eshitmadi.

-   Kapitan,  -   deb  qaytardim  men qo'limni  uning 

yelkasiga  tegizib.  U  cho'chib,  shu  zahoti  o'girilib 

qaradi.

-   Ha,  sizmidingiz,  janob  professor,  -   dedi  u.  -  

Qalay,  ov yaxshi  o'tdimi?  Qanaqa  o'simliklarni  to ­

pib keldingiz?

-   A’lo  darajada,  kapitan,  rahmat.  Ammo  yashi- 

rib  o'tirmayman,  ortimizdan  ikki  oyoqlilar  galasini 

ergashtirib keldik, menimcha, ularning bu yerda tu­

rishi bizni xavf-xatardan xoli qoldirmaydi...

-  Ikki oyoqlilar?

-  Yowoyi odamlar.

219

---

-   Yowoyi  odamlar?  -   mazax  qilganday  cho'zib 

so'radi  Nemo.  -   Sayyoramizdagi  yerlardan  biriga 

qadam  qo'yishingiz  bilan  yowoyi  odamlarga  duch 

kelganingiz  sizni  taajjublantirdimi? Yowoyi  odam­

lar  qayerda  ham  yo'q  deysiz!..  Xo'sh,  siz  yowoyi 

deb  atayotgan bu odamlarning boshqalardan nima- 

si yomon?

-  Ammo, kapitan...

-   Menga  kelganda  shuni  aytib  qo'ymoqchi- 

manki,  yowoyi  odamlarni  hamma  yerda  ham  uch- 

ratganman.

-   Har  holda,  -   deb  javob  berdim  men,  -   siz  bu 

to'da  «Nautilus»ga  hujum  qilmasin  desangiz,  ehti- 

yot choralarni ko'rib qo'yishingizni maslahat berar- 

dim.

-   Tinchlaning,  bundan  tashvishlanmasangiz 

ham bo'ladi.

-  Biroq bu yowoyi odamlar juda ko'pchilik!

-  Qancha?

-  Yuzdan kam emas!

-  Janob Aronaks, -  dedi kapitan, yana barmoqla- 

rini organ klavishlariga qo'yar ekan, -  sohilga Yangi 

Gvineyada yashovchi butun mahalliy aholi yig'ilgan 

taqdirda ham «Nautilus» xavf-xatardan xoli qolave- 

radi.

Kapitanning  barmoqlari  musiqa  asbobi  klavish- 

lari  ustida  o'rmalay  boshladi.  U  faqat  qora  kla- 

vishlarni  urayotgandi.  Bu  esa  chalinayotgan  kuyga 

minor  ohangini  berar  edi.  Ko'p  o'tmay  u  mening 

shu  yerdaligimni  ham  unutib,  butun  vujudi  bilan 

musiqaga  berilib  ketdi.  Men  uning  diqqatini  qayta 

bo'lishga jur’at etolmay, sekin chiqib ketdim.

Palubaga  chiqdim.  Hamma  yoqda  tun  hukmron 

edi.  Kenglikning bu yerlarida oqshom tushmay, kun 

o'z o'rnini tunga beradi.  Gveboroar oroli qorong'ida

220

---

arang ko'rinar edi.  Biroq sohilda yoqilgan juda ko‘p 

gulxanlardan ko'tarilayotgan alanga yowoyi odam­

lar ketishni,  hatto xayollariga ham keltirmayotgan- 

liklaridan dalolat berar edi.

Men  surunkasiga  bir  necha  soat  goh  bu  yerda- 

gi  odamlar  haqida  oylab,  goh  shu  tropik  tunining 

go'zalligiga  maftun  bo'lib  palubada  yolg'iz  turar 

edim.  Ammo  endi  hech  nimadan  xavfsiramasdim, 

chunki kapitan Nemodagi  ishonch menga ham yuq- 

qan edi.

Ko'zim  osmonning  shimoliy  qismidagi  yulduz- 

larga  tushganda,  xayollar meni  Fransiyaga yetaklar 

edi,  chunki  ular  bir  necha  soatdan  keyin  mening 

Vatanim bilan diydor ko'rishadilar.

Oy  yulduzlar  yog‘dusini  o‘chirib,  tik  ko'tarila 

boshladi.  Yerning  bu  sodiq  yo'ldoshi  ikki  kundan 

keyin  dengiz  suvini  ko'tarib,  «Nautilus»ni  marjon 

o‘rindig‘idan  qutqarish  uchun  xuddi  shu  yo‘l  bilan 

osmonda sayr etishi haqida oyladim.

Yarim  kechaga  yaqin  qorayib  turgan  suv  sathi 

ham  daraxtlar  ostida  orom  olayotgan  qirgoq  sin­

gari  sokinligiga  ishonch  hosil  etgach,  kayutamga 

qaytdim va xotirjam uxladim.

Tun  osoyishta  o‘tdi.  Yowoyi  odamlar  suvda 

yotgan  bahaybat  maxluqni  ko‘rishning  o'zidayoq 

qo'rqib  qolganga  o‘xshardilar.  Ochiq  qoldirilgan 

lyukdan  ular  bemalol  «Nautilus»  ichiga  kirib  ke- 

lishlari mumkin edi.

8-yanvar  ertalab  soat  oltida  men yana  palubaga 

ko'tarildim.  Tong  tun  ko'lankasini  endigina  quva- 

yotgan edi. 

/

Ko‘p  o‘tmay  parchalab  tashlangan  tuman  orti- 

dan  orol  ko'rindi:  oldin  qirg‘oq,  so'ngra  esa  da- 

raxtlarning uchlari ham ko‘zga tashlandi.

Mahalliy  kishilar  hamon  sohilda,  faqat  ular

221

---

endi  anchagina  ko'payishib,  besh-olti  yuz  kishiga 

yetibdi.  Ulardan  ayrimlari  suv  pasayganidan  foy- 

dalanib,  uchlari ko'rinib turgan qoyalar ustidan yu- 

rib  «Nautilus»ga  ikki  kabeltdan  ortiq  kelmaydigan 

masofada yaqinlashib olishdi.

Men  durbinsiz  ham  ularni  aniq  ko'rib  turardim. 

Bular  boylari  juda  baland,  qomatlari  kelishgan, 

peshanalari  do‘ng,  ammo  burunlari  puchuq  emas, 

tishlari  oppoq  papuaslar  edi;  jingalak  sochlari  qi- 

zilga  bo'yalganidan  yaltiroq  qora  tanlaridan  kes- 

kin  ajralib  turardi.  Quloqlarining  zirak  taqiladigan 

yumshoq  joyi  ikkiga  bo'linib,  suyak  baldoqning 

og'irligi pastga tortib turar edi.

Ko'pchilik  erkaklar  qip-yalang‘och  edilar.  U yer­

da  turgan bir  necha  ayollaming o'tdan  to'qilgan va 

bellariga  chirmovuq  tasma  bilan  boglangan  yub- 

kalari  tizzalariga  tushib  turar  edi.  Ayrimlarining, 

yo'lboshchilari  bo'lsa  ajab  emas,  boymlariga yarim' 

halqa yoki oq va qizil shisha marjonlar taqilgandi.

Yowoyi  odamlarning  hammasi  o‘q-yoy  va  qal- 

qonlar bilan  qurollangan  edilar.  Ko'plarining orqa- 

larida  ichiga tosh  solingan to ‘r xalta osig'liq bo'lib, 

sopqon  uchun  mo'ljallangan  bu  toshlarni  ular  zo‘r 

mahorat bilan otar edilar.

Yo'lboshchilaridan  biri  «Nautilus»ga  yaqinroq 

kelib,  uni  diqqat  bilan  ko'zdan  kechira  boshladi. 

U  mo'tabar  zotlardan  bo'lsa  kerak,  ustida  banan 

yaprog'idan qilingan yopinchig'i bor edi.

Menga  juda  yaqin  turgan  bu  yowoyi  odamni 

osongina  otib tashlashim  mumkin  edi,  ammo,  yax- 

shisi,  uning  o‘zi  yovuzlik  niyatini  oshkor  etma- 

guncha sabr qilaman, degan qarorga keldim.

Suv pasayayotgan  paytda yowoyi  odamlar  «Na­

utilus» atrofida daydib yurishdi. Ammo ularda biron 

dushmanlik nishonasi ko'rinmadi.

222

---

Ularning  «asse»  degan  so'zni  tez-tez  qaytara- 

yotganlarini  eshitdim  va  imo-ishoralariga  qarab, 

meni  sohilga  da’vat  qilayotganlarini  tushundim. 

Lekin bu taklifni rad qilishni afzal ko'rdim.

0 ‘sha  kuni  qayiq,  shubhasiz,  «Nautilus»  bor- 

tidan  nari  ketmadi.  Bu  esa  ko'proq  oziq-ovqat 

g'amlab  olish  niyatida  bo'lgan  Ned  Lendni  qattiq 

g‘azablantirdi.

Vaqtni  tezroq  o'tkazish  uchun  hamma  ishga 

mohir  kanadalik  Gveboroar  orolidan  olib  kelingan 

go'sht va «non»dan konserva tayyorlashga kirishdi.

Ertalab  soat  o ‘n  birlarga  yaqin,  suv  to'lqinlari 

qoya  uchlarini  ham  ko‘ma  boshlagach,  yowoyi 

odamlar sohilga qaytdilar.

Sohilda  olomon  ko'paya  boshladi,  aftidan  «Nau- 

tilus»ning  kelgani  haqidagi  xabar  yaqin  atrofdagi 

butun  orollarga  tarqalganga  o'xshardi  va  binobarin 

mahalliy  aholi  har  tarafdan  Gveboroar  tomon  oqib 

kelayotgan edi. Ammo birorta qayiq ko'rinmas edi.

Shundoqqina  ko'rinib  turgan,  ammo  borish 

mumkin  bo'lmagan  yer  vaqti  juda  sekin  o'tar  va 

binobarin  o'zimni  biror  ish  bilan  mashg'ul  etish 

uchungina  draga1  bilan  dengiz  tubini  qira  boshla­

dim.  Tiniq  suvda  juda  ko'p  chig'anoqlar,  zoofitlar 

va  dengiz  o'simliklari  aniq  ko'rinib  turar  edi.  Bu 

joylarning  hayvonot  va  o'simlik  dunyosi  bilan  ta- 

nishuvda  fursatni  boy  berib  bo'lmas  edi.  Chunki 

kapitan  Nemo  hisobdan  adashmagan  bo'lsa,  Yangi 

Gvineyadan ketishimizga  ikki  kun qolgan edi.  Kon­

sel menga yengil draga olib keldi.

-  

Yowoyi  odamlar  o'zlarini  qanday  tutyapti- 

lar? -   so'radi Konsel.  -   Xo'jamning ruxsatlari bilan 

aytmoqchimanki, ular nazarimda jahldor odamlarga 

o'xshamaydi.