Suv ostida sakson ming kilometr

Edgar Po -

 Amerika yozuvchisi, fantastik hikoyalar avtori.

539

---

U menga engashib, shivirladi:

- Qochamiz!

- Qachon? - so'radim men.

-  «Nautilus»da har qanday kuzatish yo‘q bo‘lib 

ketdi. Kema uyquga kirganday. Shunday emasmi?

- Shunday. Biz qayerdamiz?

- Allaqanday yerga yaqin joydamiz. Men uni er- 

talab tuman  ichida  sharq tomonda yigirma  milya- 

cha masofada ko'rdim.

- U qanaqa yer ekan?

-  Bilmadim,  ammo  u  qanaqa  bo'lmasin,  biz  u 

yerdan boshpana izlaymiz.

-  To‘g‘ri,  Ned...  Roziman:  peshonamizda  de- 

ngizda  halok  bo'lish  yozilgan  bo'lsa  ham  biz  shu 

kecha qochamiz!

-  Dengiz  to'lqinli,  qattiq  shamol  bo‘lyapti, 

ammo  «Nautilus»ning yengil  qayiqchasida yigirma 

milya  suzish unchalik  qiyin bo‘lmaydi.  Men  uning 

ichiga bildirmay u-bu yegulik va bir shisha suv olib 

borib. qo'ydim.

- Izingizdan borishga tayyorman!

-  Shuni  bilib  qo'ying:  qo'lga  tushsam,  o'zimni 

himoya  qilaman.  Taslim  bo‘lishdan  ko'ra  o‘limga 

hozirman!

- Biz birga jon beramiz, do'stim Ned.

Men  hamma  narsaga  tayyor  edim.  Kanadalik 

ketdi. Palubaga chiqdim. U yerda oyoqda zo‘rg‘a tu- 

rardi  kishi  -  shu  qadar  qattiq  to'lqin  bo'layotgan 

edi. Osmon dahshatli edi. Biroq bu qalin tuman or- 

tida yer bo'lgani uchun ham qochish kerak edi. Biz 

bir kun, bir soatni ham qo'ldan boy bermasligimiz 

kerak.

Men  kapitan  Nemo  bilan  uchrashishdan  ham 

qo'rqib,  ayni vaqtda ham buni  istab  salonga  qayt- 

dim;  uni  ham  ko'rgim  kelayotgan  edi,  ham  yo‘q.

540

---

Unga  nima  deyman?  U  menda  sodir  eta  oladigan 

qo'rquvni yashira olarmikinman? Yo‘q, u bilan uch- 

rashmaganimiz ma’qul! Yaxshisi uni unutish kerak! 

Ammo har holda...

Bu  kun,  «Nautilus»da  o'tkazadigan  so'nggi  ku- 

nim  qanchalik  cho‘zilib  ketdi-ya!  Men  hamisha 

yolg'iz bo'ldim.  Ned Lend bilan Konsel hayajonla- 

rini bildirib qo'yishdan qo'rqib, men bilan gaplash- 

mas edilar.

Soat  oltida  men  ovqatlanib  oldim.  Qornim  och 

emas  edi,  ammo  ko'nglim  tortmasa  ham,  holdan 

toymaslik uchun zo'rlab yedim.

Olti yarimda Ned Lend mening xonamga kirdi. U 

menga bunday dedi:

- 

Endi  qochadigan  paytgacha  bir-birimizni 

ko'rolmaymiz.  Hozir  soat  o'nda  oy  chiqmayapti. 

Qorongidan  foydalanib  qolamiz.  To‘g‘ri  qayiqqa 

boring.  Men  sizni  Konsel  bilan  o‘sha  yerda  kuta- 

man.

Kanadalik javob berishimga vaqt ham qoldirmay 

chiqib ketdi.

Men  «Nautilus»  qaysi  tomonga  suzayotganini 

aniqlash uchun qaytib salonga kirdim. Biz shimol - 

shimoli sharq tomon yo‘l olib, ellik metr chuqurlik- 

da dahshatli tezlik bilan borayotgan edik.

Men  bu  muzeyda  saqlanayotgan  tabiat  mo'ji- 

zalari va  san’at  asarlariga,  butun yer yuzida  misli 

bo‘lmagan va  ayni vaqtda  uni  to'plagan  odam bi­

lan birga shu yerda o'limga mahkum etiladigan kol- 

leksiyalarga so'nggi bor nigoh tashladim.  Men bu- 

larning barini uzoq vaqt xotiramda  saqlashni  istar 

edim.  Men bir soat davomida oyna  tagiga terilgan 

va shipdan elektr chiroq bilan mayin nurlanayotgan 

tilsiz xazina mavjiga mahliyo bo‘lib turdim. So'ngra 

kayutamga qaytdim.

541

---

U  yerda  men  issiq  kostum  kiydim,  barcha  yo- 

zuvlarimni  yig’ib,  koylagimning  ostiga  tiqdim. 

Yuragim  gupullab urar edi.  Hozir kapitan Nemoga 

yo'liqqanimda hayajonim, tashvishli qiyofam, shub- 

hasiz, meni fosh etib qo'yishi aniq edi.

U hozir nima qilayotgan ekan? Men uning kayu- 

tasi eshigi oldiga borib, quloq sola boshladim. Oyoq 

tovushini  eshitdim.  Kapitan  Nemo  shu  yerda  edi. 

Tiq  etgan  tovushdan  cho'chir  edim.  Nazarimda,  u 

hozir chiqib, nega qochayotganimni so'raydiganday 

edi.  Meni  tobora  qo‘rquv bosib,  xayol  ming yoqqa 

olib bora boshladi.  Bu  holat shu  qadar og‘ir  ediki, 

men beixtiyor o'zimga  savol berdim: xonaga kirib, 

kapitan bilan yuzma-yuz bo'lish yaxshiroq emasmi?

Albatta, bu tentaklik bo'lur edi, yaxshiyam bax- 

timga o'zimni vaqtida tutib oldim. Kayutamga qay- 

tib kelib, o'rin ustiga cho'zildim va hayajonimni bo- 

sishga urindim.

Hayajonim  asta-sekin bosildi-yu,  ammo  har xil 

fikrlar tinchlik bermas  edi.  Men «Nautilus»da bar­

cha boshimdan  o'tganlarni,  «Avraam Linkoln»  pa- 

lubasidan uchib ketganimdan keyingi barcha baxti- 

yor va qora kunlarimni xotirlay boshladim.  Suvosti 

ovlari,  Torres  bo‘g‘ozi,  Yangi  Gvineya vahshiylari, 

sayozlikka  tiqilib  qolganimiz,  marjon  qabriston, 

Arabiston tunneli,  Santorin oroli, Kritdagi gaw os, 

Atlantika,  muz tuzoq,  lanubiy qutb, uzluksiz muz- 

liklar,  sakkizoyoqlar  bilan  jang,  Golfstrimdagi 

bo'ron, «Qasoskor» va nihoyat shu harbiy kemaning 

butun  ekipaji  bilan birga  halok bo'lish  manzarasi! 

Barcha mana shu manzaralar ko‘z o'ngimdan teatr 

sahnasida tinimsiz  o'zgarib turadigan dekoratsiya- 

larday birma-bir  o‘tar  va  butun  xotiralarimda  ka­

pitan Nemo birday qatnashar edi. U endi barcha ki-

542

---

shilarga o'xshagan odam emas, balki qandaydir sirli 

suv mavjudoti, okean mutafakkiri edi.

Soat to'qqiz yarimga zang urdi.  Boshim g'uvul- 

lardi,  men  uni  qo'llarim  bilan  siqib,  ko'zlarimni 

yumib  oldim.  Hech  narsani  oylamaslikka  tirishar 

edim. Yana yarim soat kutish kerak. Meni jinni qi- 

ladigan yarim soat!..

To'satdan organning allaqanday mavhum ovozi, 

qandaydir qo'shiqning hazin kuyi  qulog'imga cha- 

lindi. Nafasimni yutib, butun vujudim bilan kapitan 

Nemoni musiqa zabt etganday tinglay boshladim.

Shundan  so'ng  bir  fikr  to'satdan  meni  taaj- 

jublantirib qoydi; kapitan Nemo xonasidan chiqdi. 

U salonda edi. Men qayiqqa yetib borish uchun bo- 

sib o'tishim zarur bo'lgan salonda meni gapga tutib 

qolsa-chi! Uning birgina nigohi meni yer bilan yak- 

son qiladi, bir og‘iz  so‘zi meni umrbod shu kema- 

dan chiqolmaydigan qilib qo‘yishi mumkin!

Nihoyat soat o‘nga zang urdi. Kayutadan chiqib, 

do'stlarimga  borib  qo'shiladigan  vaqt  keldi.  Ortiq 

ikkilanib o'tirolmas edim.

Nihoyatda  ehtiyotkorlik  bilan  eshikni  ochdim. 

Nazarimda  u  qattiq  gijirlayotganday  edi.  Ehti- 

mol,  mening nazarimdagina gijirlayotgandir.  Men 

«Nautilus»ning  qorong‘i  yo'laklaridan  yurak  uri- 

shini  bosib  olish  uchun  har  qadamda  bir  to'xtab, 

piypaslab borar edim.

Nihoyat salon eshigiga yetib keldim va uni asta 

ochdim.

Salon  zim-ziyo  qorong‘i  edi.  Organ  akkordlari 

ohista  taralar  edi.  Kapitan  Nemo  o'sha  yerda  edi. 

U meni  ko'rmadi.  Menimcha  u  kunduzgi yog'duda 

ham meni ko'rolmasligi mumkin edi: shu qadar mu- 

zikaga berilib ketgandi.

Kelganimni bildirmaslik uchun tiq etgan tovush

543

---

chiqarishdan  qo'rqib  gilam ustiga  qadam  qo'ydim. 

Salonning  to'ridagi  kutubxonaga  olib  chiqadigan 

eshikkacha yetib olishga besh minut ketdi.

Men uni  endi  ochaman  deb  turganimda birdan 

kapitan Nemoning xo‘rsinganini eshitib qoldim. Bu 

xo'rsinish meni turgan joyimda mixlab qo‘ydi. Kapi­

tan Nemo organ oldidan ketdi; kutubxonadan g‘ira- 

shira yogdu tushib turgani uchun qorongida ham 

men  uning  qorasini  ko'rdim.  U  qo'llarini  ko'ksida 

chambarak  qilgani  holda  ohista  menga  yaqinla- 

shayotgan  edi.  Nazarimda  u  yurib  emas,  soyaday 

o'rmalab  kelayotganday  edi.  Yigidan  uning  qalbi 

yonayotganday edi. Men shivirlab aytgan so'zlarini 

eshitdim,  bu  men  eshitgan  uning  so'nggi  so'zlari 

edi:

- Yetar, bas! Demak,  har holda vijdon azobi bu 

odamni qiynoqqa solyaptimikin?..

Men beixtiyor kutubxonaga  otilib kirdim.  Trap- 

dan  ko'tarilib  o'rtoqlarim  meni  kutayotgan  qayiq 

oldiga bordim.

- Qochdik! Qochdik! - deya shivirladim men.

- Hozir! - deb javob berdi menga kanadalik.

«Nautilus»  korpusidagi  temir qopqoq  ingliz  ka-

liti bilan mahkam burab qoyilar edi. Ned Lend har 

ehtimolga qarshi shunday kalit olgan ekan.  Oayiq- 

cha  qopqog'i  ham  xuddi  shu  tariqa  mahkamlanib 

qoyilar  edi.  Kanadalik  bizni  suvosti  kemasi  bilan 

bog'lab  turgan  so'nggi  narsa  -  ana  shu  gaykalar- 

ni  burayotganda,  kema  ostidan  allaqanday bo‘g‘iq 

shovqin eshitib qoldik.  Bu qanday shovqin bo'lishi 

mumkin? Bizning yo‘q bo'lib qolganimizni bilib qo- 

lishdimikin?

Ned Lend qo'limga pichoq tutayotganini sezdim.

-  Ha,  -  deya  shivirladim  men,  -  biz  o'limga 

yuzma-yuz turishimiz kerak.

544

---

Kanadalik ishini to'xtatdi.

Ammo  birgina  so‘z,  o‘nlab  marta  qaytarilgan 

yolg'iz  dahshatli  so‘z  menga  «Nautilus»dagi  tu- 

shunilmas hayajonning sirini ochib berdi.

Uning bizga mutlaqo aloqasi yo‘q edi.

«Malstrem, Malstrem!»

Malstrem!  Bu biz  eshitgan  so'zlardan  eng dah- 

shatlisi edi. Shunday qilib, biz ancha xavfli joylarda, 

Norvegiya  sohillari  yaqinida  edik!  Nahotki,  kelib- 

kelib «Nautilus» bu halokatli girdobga biz ozodlikka 

chiqishga harakat qilayotgan daqiqalarda tushsa?

Ma’lumki, suv ko'tarilgan paytlarda Farer va Lo­

foten orollari siqib qo'ygan bu joylarda g'oyat katta 

kuch  bilan  o‘tadi.  U  hosil  etgan  girdobdan  hozir- 

gacha  bironta  kema  butun  chiqqani  yo‘q.  Hamma 

yoqdan, ufqning barcha nuqtalaridan bu yerga dast- 

labki kuchi o‘n besh kilometrgacha saqlanib boradi- 

gan dahshatli po'rtanalar keladi. Bu girdobda faqat 

kemalargina emas, balki kitlar va hatto arktik mam- 

lakatlarning oq ayiqlari ham halok bo'ladi.

Kapitan  Nemo  beixtiyormi  yoki  ataylabmi  o‘z 

«Nautilus»ini  ana  shu yerga olib kelgan edi.  Kema 

spiral  bo'ylab  harakat  qilar,  uning  radiusi  borgan 

sari  torayayotgan  edi.  U  bilan  birga  hali  bortdan 

olinpiagan bizning qayiqchamiz ham dahshatli tez- 

lik bilan aylanar edi. Men buni his etib o'tirar edim. 

Boshim  qattiq  azob  berib  aylana  boshladi.  Bizni 

qattiq  qo‘rquv  qamrab  olib,  tomirlarimizdagi  qon 

to'xtab  qolganday  bo'ldi.  Yurak  urishdan  to'xtab 

qoldi  nazarimda.  Jon  talvasasida  bo‘ladiganday 

bizdan  sovuq  ter  chiqa  boshladi.  Shu  mo'rtgina 

qayiqcha atrofida qanday dahshatli shovqin-suron! 

0 ‘nlab milya masofada tinimsiz aks sado berib qay- 

tarilayotgan  qanchalik  guvullash!  To'lqinlarning 

suvosti qoyalari qirralariga urilishidan chiqayotgan

545

---

qanday dahshatli ovoz! Bunday chuqurlikda eng ul­

kan daraxt tanalari ham ushoq xas-cho‘pga aylana- 

di!

Oanday dahshat!

Biz  qattiq chayqalar edik.  «Nautilus» tirik mav- 

judot  singari to'lqinlarning kelib urilishidan o'zini 

himoya  qilar edi.  Uning po'lat  muskullari  qirsillar 

edi. Ba’zan kema tikka turganday bo‘lar edi.

- 

«Nautilus»ni qattiq ushlab turish kerak, - dedi 

Ned. - Hamma gaykalarni qaytadan burab qo'yishga 

urinib ко‘ramiz. «Nautilus»dan uzilib ketmasak, qu- 

tulib qolishimiz mumkin...

U  og'zidagi  gapni  aytib  ulgurmay  qarsillagan 

qattiq  ovoz  eshitildi.  Gaykalar  uzilib,  o‘z  o'rnidan 

chiqib ketgan qayiqcha sopqondan otilgan toshday 

girdobning o'rtasiga itqitib tashlandi.

Boshim  bilan  temir  bortga  urilib,  qattiq  silki- 

nishdan o'zimdan ketib qoldim.