Suv energiyasi va undan foydalanish sxemalari

3.2-rasm. To‘g‘onli gidroelektrostansiya sxemasi:
a – bo‘ylama kesim; b – daryo uchastkasining rejasi; 1, 2, 3 – suv bosish zonasidan o‘rin olgan ob’ektlar: o‘rmon, zavod, turar joy binolari; 4 – to‘g‘on; 5 – suv bosish chegarasi
To‘g‘onli sxema (3.2-rasm) asosan suv yuzasining qiyaliklari uncha katta bo‘lmagan va suv sarfi ko‘p bo‘lgan daryolarda amalga oshiriladi. V punktida qurilgan to‘g‘on yordamida daryoning yuqori qismiga qarab A punktiga qadar amal qiluvchi suv bosimi yuzaga keltiriladi. A va V punktlaridagi sathlar farqi ga teng bo‘ladi. Daryo umumiy tushishining qismi suv yuqori bьefda harakatlanganida ishqalanish natijasida bosimdagi yo‘qolishlarni ifoda etadi. NDS va ishlash darajasi (FSS) o‘rtasida suv omborining foydali hajmi joylashadi. Foydali hajmga qarab undan suv sarfini ko‘p yillik, yillik yoki sutkalik rostlash uchun foydalanilishi mumkin.



3.3-rasm. Derivatsion kanalli gidroelektrostansiya sxemasi:
1 – to‘g‘on; 2 – suv qabul qilgich; 3 – tindirgich; 4 – derivatsion kanal; 5 – bosimli hovuz; 6 – sutkalik rostlash hovuzi; 7 – turbinali quvur yo‘li; 8 – GES binosi; 9 – salt suv tashlagich; 10 – taqsimlovchi qurilma binosi
Derivatsion sxemada to‘g‘on balandligi uncha katta bo‘lmay, derivatsiyaga suv olishni ta’minlashi mumkin. Damlangan bosim daryodagi va derivatsiyadagi suv nishabliklari farqi hisobiga olinadi. Derivatsion sxemada inshootlarning bosh bo‘g‘ini, derivatsiya va inshootlarning stansiya bo‘g‘ini farqlanadi. 3.3-rasmda derivatsion kanalli GES sxemasi ko‘rsatilgan. Bosh bo‘g‘inda uncha baland bo‘lmagan to‘g‘on yordamida damlangan bьefdan suv derivatsiya kanaliga va so‘ng bosimli hovuzga tushadi, bu erdan u quvur yo‘llari orqali GES binosiga uzatiladi. Turbinalardan suv daryoga yoki navbatdagi GES derivatsiyasiga chiqariladi.
To‘g‘onli-derivatsion sxema tegishli topografik va muhandislik-geologik sharoitlarda maqsadga muvofiq bo‘lishi mumkin. Masalan, tog‘ daryosida daryo tushishining bir qismilan foydalanish va suv sarflarini rostlash uchun suv ombori tashkil etish imkonini beruvchi nisbatan baland to‘g‘on qurilishi mumkin. SHundan so‘ng yuqori bьefdan suv to‘g‘ondan pastroqda daryoning tushishidan foydalanish imkonini beruvchi derivatsiyaga chiqarilishi mumkin. Natijada bosimni damlashda to‘g‘on va derivatsiya birgalikda ishtirok etadi (3.4-rasm).