Sut emizuvchnlar gastrulyatsiyasi

O’rchish – sut emizuvchilarni juda ko’p turkumlarida jinsiy dimorfizm ko’zga tashlanmaydi. Ko’pgina kurak oyoqlilar va juft tuyoqlilar qisman xartumlilar, maymunlar, yirtqichlar esa erkagi yolli, urochisi yolsiz bo’ladigan sher bunga kirmaydi. Buularning faqat erkagida shox bo’ladi.
Sut emuzuvchilar turli yoshda voyaga etadi. Masalan: fillar 20-25 yoshda bo’ri 1 yoshda, mayda kemiruvchilar esa bir oyligida yoshiga etmasdan baloatga etadi. Ayni vaqtda urochisi erkagidan oldin ham voyaga etadi. Masalan: moralning urochisi 2 yoshda, erkagi 5 yoshda.
Ko’p sut emizuvchilar o’rchish vaqtida juft-juft bo’lib yuradi. Erkagi bir nechta ba’zan butun bir poda urochi bilan yurib, ularni boshqa erkaklaridan saqlaydigan, tipik “poligam” sut emizuvchilar ham oz emas. Bularga otlar, eshaklar, qo’y, echki, buu, bir qancha juf tuyoqlilar kiradi. Quloqli tyulenlar atrofida urochilarini yiib “xaram” hosil qiladi.
Ko’p sut emizuvchilar yilida bir marta bolalaydi. Ba’zilari esa sharoiti qancha yaxshi bo’lsa shuncha bolalayodi.
Katta sut emizuvchilar 1 ta kichiklari esa ko’plab bola tuadi va shunga qarab sut bezlarida suskalar soni turlicha bo’ladi. Masalan: sichqonlar, kalamush, olaxo’rjunli sichqon - 18 tagacha, chuchqa 10-12, it 8-10 ta, oq tulki ham 18 ta, ko’rshapalak - 1 ta bola tuadi. Sut emizuvchilarning buozlik va tuush davri uzoq bo’lganligi munosabati bilan. “Kuyukish” deb ataladigan qo’shilish davri ham juda har xil bo’ladi. Masalan: itsimonlar qish oxirida kuyuksa, mayda kemiruvchilar yozda qo’shiladi. Ko’rshapalaklar kuzda o’rchiydi va erkagining spermatazoidi qish bo’yi urochisining jinsiy organida saqlanib bahorda tuxumini urulantiradi. Homiladorlik davri turlicha: mayda kemiruvchilar 18-20 kun. Quyon-1 oy, tovushqon-50 kun, it-2 oy, ayiq-7-8 oy, ot-11oy, tuya-12, fil-20 oy.
Umrining uzoqligi – darranda gavdasi necholi katta bo’lsa umri shuncha uzoq bo’ladi. Fil-60-70 yil, sichqonlar-1 yil, mevaxo’r ko’rshapalaklar-17 yil los-20 yil, umr ko’radi.
Himoyalanish va xujum etish moslamalari
Bular o’zini har xil himoya qiladi. Masalan: Amerikada yashovchi sassiqko’zan “skuns”larda dushman xujum qilganda dumini yuqoriga ko’tarib dumining ostidagi bir juft bezdan 1 m masofagacha juda sassiq qo’lansa suyuqlik sepadi. Bu sassiq bo’lishi bilan birga dushmanini gangitib ham qo’yadi. Bular kelaversa eng yirtqich xayvonlar ham qochadi.