Surxondaryo viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududdiy markazi

 
Biologiya  fanining  taraqqiyoti  yo‘nalishlari.  Hozirgi  zamon 
biologiyasi  hayot  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  turli  fanlarning  assotsiasiyasi  bo‘lib, 
uning  eng  asosiy  izlanish  predmeti    hayotning  har  qanday  tuzilish  darajalarida 
umumiy va xususiy qonuniyatlarni o‘rganishdir. Biologiya fani nisbatan mustaqil 
maxsus  tarmoqlarni  (zoologiya,  botanika,  mikrobiologiya,  mikologiya  va  h.k.) 
hamda  fanlararo  (bioximiya,  biofizika,  ijtimoiy  biologiya,  bioetika,  bioestetika, 
biosiyosat va h.k.) fanlarni o‘z ichiga oladi
1
. 
Hozirgi  zamon  biologiya  fanining  rivojida  bir  necha  yo‘nalishlari 
shakllanmoqda. 
Hayot  fenomeni  molekuladan  koinot  va  mega  darajalarda  o‘rganilishi. 
Biologik o‘rganish ob’ektlarning sferasiga organizm usti hosilalari (populyasion-
tur,  biogeotsenotik,  biosfera,  antropobiogeotsenotik)  va  ularning  o‘zaro  ta’sirlari 
ham kirmoqda. 
                                                           
1
  The  Role  of  Theory  in  Advancing  21st  Century  Biology:  Catalyzing  Transformative  //  report  of  National 
Academies Press, 500 Fifth Street, NW, Washington, D.C. 2001; [phone]; www.nap.edu. 

---

106 
 
Biologiya  fanlarining  o‘zaro  va  boshqa  fanlari  bilan  integrasiyasining 
kuchayishi  kuzatilmoqda.  Biologiya  fanining  ijtimoiy-madaniy  statusining 
mustahkamlanishi  kompleks  va  fanlararo  izlanishlarning  kengayishida, 
biologiyaning  aniq  fanlar  va  ijtimoiy-gumanitar  fanlar  bilan  aloqalarining 
mustahkamlanishida namoyon bo‘ldi. Biologiyaning gumanitar yondashuvi tibbiy 
biologik  va  biotexnologik  izlanishlarning  chuqurlashuvi  tufayli  biologiya 
yutuqlari  faqat  odamzot  farovonligiga  emas,  butun  tiriklikning  farovonligiga 
yo‘nalgan bo‘lmog‘i lozimligi ta’n olindi. Bugungi kunda biologiyaning ijtimoiy 
– ahloqiy statusi o‘zgardi
2
. 
Biologiya  fani  tekshirish  uslublarning  rivojlanishi.  Biologiyaning 
an’anaviy  usullari  (kuzatish,  solishtirish,  tarixiy-rekonstruktiv,  eksperimental)ga 
tiriklikni  o‘rganishning  yangi  usullari  va  yondashishlari  (idealizasiya, 
aksiomatizasiya,  formalizasiya,  matematik  modellash,  informasion-ehtimoliy, 
kibernetik va sinergetik yondashishlar) qo‘shilmoqda. 
Tibbiyot  biologiyasi  va  genetik  izlanishlar  tufayli  populyasion  darajada 
turlarning  ontogenetik  shakllanish  va  rivojlanishi  haqida  tassavurlarning 
kengayishi kuzatilmoqda. 
Gen  injeneriyasi  (gen,  xromosoma,  hujayra  injeneriyasi)  izlanishilarning 
faollashuvi tufayli XX asrning ikkinchi yarmida biologiya o‘z rivojining ikkinchi 
bosqichiga –  bioinjeneriyaga  o‘tdi.  Biologiya  fani va  ijtimoiy  amaliyot  o‘rtasida 
aloqalarning  kuchayishi  tufayli  biologiya  faqat  atrof-muhitni  o‘rganuvchi  fan 
bo‘lib qolmay, atrof-muhitga kuchli ta’sir qila oladigan fanga aylanib qolmoqda. 
YAngi  bioob’ektlarni  loyihalash,  konstruksiyalash  va  yaratish  (DNKning 
rekombinant  molekulalari,  geni  o‘zgargan  viruslar,  ozuqaning  sintetik 
mahsulotlari) tendensiyalari rivojlanmoqda
3
.  
                                                           
2
 National Research Council (US) Committee on a New Biology for the 21st Century: Ensuring the United States 
Leads the Coming Biology Revolution. Washington (DC): National Academies Press (US); 2009.// 
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/book 
 
 
3
 Biology for the 21st Century A Plan for Bioengineering at Harvard// 
https://hms.harvard.edu/sites/default/files/assets 

---

107 
 
Senozlar  injeneriyasi.  Bugungi  kunda  sunьiy  bio-  va  agrotsenozlarni 
konstruksiyalash va yaratish bo‘yicha ishlar olib borilmoqda.  
Ishlab  chiqarish  amaliyotining  ekologiyalizasiyasi.  Biologiya  fanlarning 
kompleksi  faqatgina  biotexnologiyaning  rivoji  orqali  jamiyatning  kuchli  ishlab 
chiqaruvchi  kuchiga  aylanmasdan,  ishlab  chiqarishning  mavjud  bo‘lgan  shart-
sharoitlarini  o‘zgartirish  va  tabiatdan  rasional  foydalanish,  tabiiy  resurslarni 
tiklash  kabi  malasalar  bugungi  kunda  dolzarb,  chunki  biologiya  va  ekologiya 
jamiyatning, ma’naviy madaniyatning ajralmas qismi bo‘lib shakllanmoqda.