Super kompyuterlar

10.Kompyuterga ovoz va video malumotlar qanday kiritiladi va ishlanadi? Qanday qurilmaviy va dasturiy vositalardan foydalaniladi.


Multimediy vositalari (multimedia – ko’p vositalilik) – bu insonga o’zi uchun tabiiy muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo’lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir.
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyi-dagilar kiradi:
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutk, musika, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy maxsulotda integratsiyalaydi. Bun­day integratsiya axborotni ro’yxatdan o’tkazish va aks ettirishning turli kurilmalari: mikrofon, audio-tizimlar, optik kompaktdisklar, televizor, videomagnitafon, videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda kompyuter boshqaruvida bajariladi;
- muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqi ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma'lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. Video va audio axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy protsessor tez harakatchanligi, ma'lumotlarni o’zatish shinasining o’tkazish qobiliyati, operativ (tezkor) va video-xotira katta sig’imli tashqi xotira (ommaviy xotira), hajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki baravar oshirilishi talab etiladi;
- "inson-kompyuter" interaktiv mulokotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va har tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta'lim, ish­lash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta'lim berish va kadrlarni qayta tayyorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalalaridandir. Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’iladi? Ko’pgina mutaxassislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, multimedia - bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video, matn, grafika va animatsiya (ob'yektlarining fazodagi xarakati) effektlari asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan xoldagi ko’rinishidir.
Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning bu usuli, xozirgi kunda ta'lim sohasi yo’nalishlari bo’yicha tatbiq, qilinmoqda. Xatto, xar bir oila multimedia vositalarisiz xordiq, chiqarmaydigan bo’lib koldi. Multimedia vositalarining 1981 yildagi yalpi oboroti 4 mlrd. AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa, 1994 yili esa 16 mlrd. AQSh dollarini tashkil kildi. X,ozirgi kunda esa sotilayotgan har bir komp'yuterni multimedia vosi­talarisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta'lim soxasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi, avvalombor, ular unumdorligining nixoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni ko’rsatmoqdaki, multimedia ' vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumlidir va vaqtdan yo’tish mumkin. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30 % gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada o’zoq muddat saqlanib qoladi. Agar o’quvchilar berilayotgan materiallarni ko’rish (video) asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlab qolinishi 25-30 % oshadi. Bunga qo’shimcha sifatida o’quv materiallari audio, video va grafika ko’rinishda mujassamlashgan holda berilsa, materiallarni xotirada saqlab kolish 75 % ortadi. Bunga biz multimedia vositalari asosida chet tillarini o’rganish jarayenida yana bir bor ishonch xosil qildik.
Multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega:
a) berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o’zlashtirish imkoniyati bor;
b) ta'lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi:
v) ta'lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni te­jash imkoniyatiga erishish;
g) olingan bilimlar kishi xotirasida o’zoq muddat saqlanib, kerak bo’lganda amaliy


11. Kompyuterda saqlanayotgan ma’lumotlar xavfsizligini qanday ta’minlash mumkin? Asosiy usullarini aytib o’ting va misollar keltiring.


KOMPYUTERDA MA`LUMOTLARNI TASHKIL ETISH VA SAQLASH
Reja:
1. Kompyuterda ma’lumotlarni tashkil etish
2. Kompyuterda ma’lumotlarni saқlash
3. Fayl va kataloglar

Komp`yuter ishlov beradigan barcha ma`lumotlar elementlari «Kishtchalar», ya`ni 0 va 1 raqamlardan (bitlar) dan tuziladi. Shundan So’ng quyidagi zanjir xosil bo’ladi: bit-bayt-fayl-katalog- mantikiy disk.

Bit — axborotning eng kichiq birligi bo’lib, 0 yoki 1 raqami beradigan axborotni bildiradi. Bitning qiymatini uchirilgan-yokilgan, yuk-xa, yolKon-rost al`ternativalari kabi talkin etish mumkin.
Komp`yuter konkret bitlar bilan aloxida juda kam xollarda ish ko’radi. Odatda komp`yuter sakkiz bitdan iborat 0 va 1 raqamlari kombinasiyasi bilan ishlaydi. Bu kombinasiyalar bayt deb ataladi.
Komp`yuterning barcha ishlari — bu, baytlar to’plamini boshqarishdir. Baytlar komp`yuterga klaviatura yoki disklardan (yoki aloxida liniyalar orqali) kelib tushadi. Shundan So’ng dasturning buyrug’i (operatorlari) bo’yicha baytlarga ishlov beriladi. Ular vaqtincha saqlab turiladi yoki doimiy Saqlash uchun yozib qo’yiladi. Zarur bo’lsa displey ekraniga yoki chop etish qurilmasidagi kog’ozga chiqariladi.
Baytlarning katta to’plamlari uchun kattarok o’lchov birliklari ishlatiladi.
1 Kbayt (kilobayt) = 1024 bayt
1 Mbayt (megabayt) = 1024 Kbayt = 108576 bayt
1 Gbayt (gigabayt) = 1024 Mbayt
Sakkiz razryadli baytdagi maksimal ikkilik son 1111• 1111ga teng. Agar uni unli sanok sistemasiga utkazsak 255 xosil bo’ladi. Demak, nol` bilan birgalikda bir baytda 256 ta turli unli sonlarni yozish mumkin ekan.
Komp`yuter xotirasi — bu, maxsus elektron yacheykalar to’plami bo’lib, ularning xar biri nol` va birlar kombinasiyasidan iborat bir bit axborotni saqlay oladi. Yacheykalar 0,1,2,,,,3200,32001 va x.k. tartib raqamlari bilan nomerlanadi. Yacheykaning nomeri shu yacheykaga yozib qo’yiladi va baytning adresi deyiladi. Shunga e`tibor beringki, yacheyka (bayt) adresi va yacheykaga joylashgan axborot (bayt qiymati) bir xil narsa emas. Yacheyka adresi (nomeri) uzgarmaydi, undagi axborot esa 0 dan 255 gacha o’zgarishi mumkin.
Operativ xotirada axborot komp`yuter ishlab to’rgandagina saqlanadi. Komp`yuter yokilganda operativ xotiraga operasion tizimda saqlanadigan baytlar yoziladi (yuklanadi). Shundan So’ng foydalanuvchining buyrug’i asosida operativ xotiraga magnitli diskdan amaliy dasturlar va ular ishlov beradigan ma`lumotlar yuklanadi. Xotira yacheykalaridagi baytlar doimo uzgarib turadi. Chunki baytlar boshqa yacheykalarga o’tkaziladi, ular ustida arifmetik amallar va boshqa ishlar bajariladi. Yangi dastur yuklanganda operativ xotiradagi ma`lumotlar yangisi bilan almashadi.
Magnitli diskka yozilgan barcha axborot bloklarga bulingan xolda bo’ladi. Bu bloklar baytlar to’plamidan iborat bo’lib, fayllar deb ataladi. Uar bir fayl o’zining belgisi (nomi)ga ega bo’lishi kerak. Shu nom bo’yicha inson va operasion tizim fayllarni farqlaydi, tanib oladi va foydalanadi. Demak, fayl — kattik yoki egiluvchan diskka yozilgan va nomlangan baytlar majmuasidir. Fayl uzunligi bir baytdan unlab Mbaytgacha o’zgarishi mumkin.
Fayllarda komp`yuter ishlov berishi mumkin bo’lgan ixtiyoriy axborot saqlanishi mumkin. Masalan, matnli xujjatlar, dasturning matni, shartli kodlar, mashina tilidagi dasturlar va boshqalar. Turli dasturlarning ishlashi natijasida xam diskda fayllar xosil bo’lishi mumkin.
Fayllar turlari bo’yicha matnli va matnli bo’lmagan fayllarga bo’linadi. Matnli fayllarda ekranda bevosita ukishga yoki chop etish qurilmasiga uzatishga mo’ljallangan alfavit raqamli axborot saqlanadi. Matnli fayllar komp`yuter texnologiyalarida aloxida rol` uynaydi.
Fayl nomi ikki qismdan iborat bo’ladi: bevosita ismning uzi va uning kengaytmasi.
Kengaytma ishtirok etmasligi mumkin. Bevosita nomning uzi 4 dan 8 tagacha belgi, kengaytma esa 1 dan 3 tagacha belgidan iborat bo’lishi mumkin. Kengaytma bevosita nomdan «.» bilan ajratiladi.
Misol.:RA
Test. txt
Command. Com
Kengaytma odatda faylning kelib chiqishi, nimaga mo’ljallanganligi, biror guruxga tegishli ekanliligini bildiradi. Kupchilik dasturiy tizimlar konkret tipdagi fayllar konkret kengaytmaga ega bo’lishi kerakliligini talab etadi. Masalan, DOS operasion tizimi EXE va SOM kengaytmali fayllarni dastur deb xisoblaydi. Matnli fayllar uchun TXT, doc kengaytmalarini ishlatish qulay. Shuni ta`kidlash lozimki, faqat kengaytmalari bilan farq qiluvchi nomlar, turli fayllarni bildiradi. Masalan, COWF.C, COWF.PRT, COWF.OBT, COWF.EXE.