Sun’iy intellektning asosiy tushunchalari va ta’riflari

Sun’iy intellektning asosiy tushunchalari va ta’riflari.
Odamlar intellektual deb ataydigan xatti-harakatlarni aniqlaydigan mashinalarni o‘rganish va yaratish sun’iy intellektdir. Eng keng tarqalgan va zamonaviy mashinalar kompyuter texnologiyalari va aloqa vositalaridir, shuning uchun sun’iy intellektning yo‘nalishi kompyuterlar va hisoblash tizimlari sohasiga tegishlidir.
“Intellekt” so‘zi lotincha “intelligentiye” so‘zidan olingan bo‘lib, u o‘z navbatida “intellgere” fe’lidan hosil bo‘lib, tushunish, ma’noni aniqlash qobiliyatini bildiradi.
"Sun’iyintellekt" atamasiilmiyfoydalanishda XX asrning 60-yillari boshlarida paydo bo‘lgan, ammo u 1969 yilda Vashingtonda yelektron hisoblash mashinalardan (EHM) foydalanish sohasida insonnin gijodiy jarayonlarini modellashtirish uchun ishlaydigan mutaxassislarning va killikkonferensiyasibo‘libo‘tganidabutundunyobo‘ylabye’tirofyetilgan. U “Sun’iyintellektbo‘yichaxalqaroqo‘shmakonferensiya” deb nomlangan. Turli mualliflar "Sun’iyintellekt" tushunchasigao‘zlariningta’riflarigayegabo‘libkelgan. Ammo, yehtimol, ularningbarchasi u yokibutarzdabirnarsagaqaratilgan: "Sun’iyintellekt - buinsonhayotidavomidamurakkabvazifalarnihalqilishni taqlid qiluvchisun’iytizim".
"Sun’iyintellekt - buinsontafakkuriga taqlid qilishvauningxatti-harakatlarini "ongli" deb atashimizmumkinbo‘lgan apparat vadasturiyta’minotmajmuasidir."
Intellektatamasilotincha (intelligense)dan olingan - buinsonningaqli, sababi, ongi, aqliyqobiliyatlarideganma’nonianglatadi.
Intellekt - buinsonmiyasiningtajribasidankelibchiqibo‘rganishvaturlixilsharoitlargamoslashishjarayonidabilimlarniyegallash, yeslashvamaqsadliravishdao‘zgartirishorqaliintellektualmuammolarnihalqilishqobiliyatidir.
Ushbuta’rifda "bilim" atamasinafaqathislarorqalimiyagakiradiganma’lumotnianglatadi. Ushbuturdagibilimjudamuhim, ammo intellektualfaoliyatuchunyetarliyemas. Gap shundaki, biznio‘rabturganmuhitobektlarinafaqat his-tuyg‘ulargata’sirqilish, balkimuayyanmunosabatlardabir-biribilanbirgabo‘lishxususiyatigayega. Atrof-muhitdabilimlartizimidabudunyoningmodelibo‘lishiuchunintellektualfaoliyatniamalgaoshirish (yokihechbo‘lmagandaoddiyginamavjudbo‘lishi) kerak. Atrof-muhitningushbuaxborotmodelida real obektlar, ularningxususiyatlarivaularo‘rtasidagimunosabatlarnafaqatko‘rsatiladivayesdaqoladi, balkiaqlningushbuta’rifidata’kidlanganidek, aqliy "maqsadliravishdao‘zgartirilishi" mumkin. Shu bilanbirga, tashqimuhitmodeliningshakllanishi"tajribadano‘rganishvaturliholatlargamoslashishjarayonida" sodirbo‘lishijudamuhimdir.
Amalda ko‘pincha "ma’lumotlar", "axborot", "bilim" kabitushunchalarningta’riflarianiqlanadi. Biroq, butushunchalarniajratibko‘rsatishkerak.
Ma’lumotlar - budoimiysaqlash, uzatishvaqaytaishlashuchunmosshakldama’lumbirtashuvchidaqaydyetilgan, atrofdagidunyohaqidagima’lumotlarvafaktlarto‘plami. Ma’lumotlarnio‘zgartirishvaqaytaishlashsizgama’lumotolishimkoniniberadi.




“Маълумотлар” нима?

Ахборот Маълумотлар




Tahlil qilishuchunobyektlarnitavsiflashfaktikmateriali

Realdunyodagivoqealarhaqidama'lumot




Маълумотлар


Avtomatlashtirilganvositalaryordamidaqaytaishlashvauzatishuchunmosma'lumot



O‘ztabiatigako‘ra, ma’lumotlarobektivdir, chunki u moddiyjismlaryokimaydonlarningo‘zgarishinatijasidayuzagakeladiganobektivmavjudsignallarniro‘yxatgaolishnatijasidir. Usullarsubektivdir. Sun’iyusullarodamlar (subektlar) tomonidantuzilganvatayyorlanganalgoritmlarga
(buyruqlarningtartiblanganketma-ketligi) asoslanadi. Xuddishuma’lumotlariste’molqilishvaqtidaularbilano‘zarota’sirqiluvchiusullarningyetarlilikdarajasigaqarabturlixilma’lumotlarnitaqdimyetishimumkin.
"Axborot" tushunchasizamonaviyinsonningkundalikhayotidakengqo‘llaniladi, shuninguchunharbirkishiintuitivfikrgayega.
Axborot - buma’lumtarzdatashkilyetilgan, o‘ziste’molchisiuchunma’novaqiymatgayegabo‘lganvaqarorlarqabulqilish, shuningdek, boshqafunksiyalarvaharakatlarniamalgaoshirishuchunzarurbo‘lganma’lumotlar.
Axborot - buatrof-muhitobektlarivahodisalari, ularningparametrlari, xususiyatlarivaholatito‘g‘risidagima’lumotlar, ularhaqidagibilimlarningnoaniqligivato‘liqyemasligidarajasinikamaytiradi. Axborotma’lumotlarnio‘zgartirishvatahlilqilishnatijasidir.
Axborotvama’lumotlaro‘rtasidagifarqshundaki, ma’lumotlarmuayyantashuvchilardasaqlanadiganvoqeavahodisalarhaqidagiqat’iyma’lumotlarbo‘lib, ma’lumotlarmuayyanmuammolarnihalqilishdama’lumotlarniqaytaishlashnatijasidapaydobo‘ladi. Masalan, ma’lumotlarbazalaridaturlixilma’lumotlarsaqlanadivama’lumbirso‘rovbo‘yichama’lumotlarbazasiniboshqarishtizimikeraklima’lumotlarnichiqaradi.
Axborotmavjudlikningturlishakllarigayega: raqamli; rasmiymatematik; ramziy; grafik (tasviriy); ovoz; video.
Ma’lumotniqabulqilib, foydalanuvchiuniintellektualassimilyatsiyaqilishorqalishaxsiybilimigaaylantiradi. Ko‘ribchiqilayotgantushunchalarningyuqoridagitalqinlaridankelibchiqibshuniaytishimizmumkinki, bilimaxborotdir, lekinhammama’lumot ham bilimyemas. Axborotningbilimgaaylanishimiyafaoliyatinitartibgasoluvchibirqatorqonuniyatlarvaturlixilpsixikjarayonlarni, shuningdek, ijtimoiymunosabatlartizimi - ma’lumbirdavrningmadaniykontekstihaqidagibilimlarnio‘zichigaolganturliqoidalarnio‘zichigaoladi. Buning yordamidabilimnafaqatalohidashaxslarning, balkijamiyatningmulkigaaylanadi. Axborotvabilimo‘rtasidatafovutmavjud. Insonyangibilimlargayegabo‘lishiuchunaxborotniijodiyqaytaishlashikerak.
Bilim - buma’lumbirma’lumotnianiqmaqsadlargayerishishuchunqandayqilibyaxshiroqishlatishnihisobgaolganholdabilishvatalqinqilish. Bilimningxarakteristikalariquyidagilardaniborat: ichkiizohlanuvchanlik, tizimlilik, izchillikvafaollik.
Bilim - amaliyotbilantasdiqlanganvasertifikatlanganmantiqvoqeliknibilishnatijasidir, insonongidavakillikshaklidaaksyetadi, tushunchalar, mulohazalarvanazariyalar. Bilimichidashakllanadimaqsadlipedagogikjarayonningnatijasi, o‘z-o‘zinitarbiyalashvahayottajribasi.

“ Билим” нима?

Билим Ахборот

Ахборот Билим

Ҳар доим эмас




Tahlil qilishuchunobyektlarnitavsiflashfaktikmateriali

Realdunyodagivoqealarhaqidama'lumot




Маълумотлар


Avtomatlashtirilganvositalaryordamidaqaytaishlashvauzatishuchunmosma'lumot


Umumanolganda, bilimvama’lumotlaryokima’lumotlaro‘rtasidagiquyidagifarqlarnishakllantirishimizmumkin [3]:
- bilimyanadatuzilganvabilimdayengmuhimibilimningatomyelementlari (ma’lumotlardagikabi) yemas, balkiularo‘rtasidagimunosabatlardir;
- bilimma’lumotlaryokima’lumotlardanko‘rao‘z-o‘zidanko‘proqtalqinqilinadi; bilimundanqandayfoydalanishhaqidama’lumotnio‘zichigaoladi;
- passivma’lumotlarvama’lumotlardanfarqlio‘laroq, bilimfaoldir, ya’ni. bilimtizimningharakatlariniyaratishimumkin, ya’ni. muayyanmuammolarnihalqilishvanostandartvaziyatlardaqarorlarqabulqilish, shuningdek, aniqmaqsadlargayerishish.
Shundayqilib, yuqoridagilarnihisobgaolganholda, bizatrofimizdagidunyoningqaydyetilganidrokyetilganfaktlarima’lumotlardebxulosaqilishimizmumkin. Muayyanmuammolarnihalqilishjarayonidama’lumotlardanfoydalangandama’lumotlarpaydobo‘ladi. Qonunlar, nazariyalar, qarashlarvag‘oyalarto‘plamishaklidaumumlashtirilganto‘g‘ri, tasdiqlanganma’lumotlar (ma’lumotlar) muammolarnihalqilishnatijalaribilimdir.

Qarorlarolinganma’lumotlarvamavjudbilimlarasosidaqabulqilinadi.
Qarorqabulqilish - bumavjudma’lumotlargaasoslanganmumkinbo‘lganyechimlarto‘plamidanqaysidirma’nodayengyaxshiyechimnitanlash.
Qarorqabulqilishjarayonidama’lumotlar, ma’lumotlarvabilimlarningo‘zarobog‘liqligirasmdako‘rsatilgan.

Muammonihalqilishuchunmavjudbilimlarasosidaqat’iybelgilanganma’lumotlarqaytaishlanadi, so‘ngraolinganma’lumotlarmavjudbilimlaryordamidatahlilqilinadi. Tahlilasosidabarchamumkinbo‘lganyechimlartaklifyetiladivatanlovnatijasidabittaqarorqaysidirma’nodayengyaxshisidir. Qarornatijalaribilimlarnito‘ldiradi.

Shungako‘ra, sun’iyintellekt (sun’iyintellekt - AI) odatdamulksifatidatalqinqilinadiindividualfunksiyalarnio‘zzimmasigaoladiganavtomatiktizimlarinsonaqli, masalan, tanlashvaqabulqilisholdingitajribagaasoslanganoptimalyechimlarvatashqita’sirlarnioqilonatahlilqilish. Farqnianiqlashtirishuchunfaqatvazifadanintellektualvazifa, buzarur "algoritm" atamasinikiriting - poydevortoshlaridanbirikibernetikaatamalari.
Algoritm - bajarish uchun aniq retsept har qanday narsani hal qilish uchun operatsiyalar tizimining ma’lum bir tartibi berilgan ba’zi bir sinf (to‘plam) vazifalaridan vazifalar. “Algoritm” atamasi oʻzbek nomidan kelib chiqqan 9-asrda taklif qilgan matematik Al-Xorazmiy oddiy arifmetik algoritmlar. matematikada va ma’lum turdagi masalalarning kibernetika sinfi ko‘rib chiqiladi uni yechish uchun algoritm tuzilganda hal qilinadi. Algoritmlarni topish tabiiy maqsaddir turli toifadagi muammolarni hal qilishda shaxs.