|
Savol va topshiriqlar
1.
«Umr tepasida musht tuygan...»
misrasini izohlashga harakat qiling.
2. Shoir o‘z zimmasiga qanday katta ish olganki, uni tamom qilmasdan
u mri tugashi mumkinligini aytyapti? Bu satrlarda shoirning bashoratomuz
fikrlari ifodalangan bo‘lishi mumkinmi?
3. Nega bu she’rga «Monolog» deb nom berilgan?
4. She’rda qo‘llanilgan badiiy o‘xshatishlarga misollar toping.
5. «Monolog» she’rini to ‘liq yod oling.
ASQAD MUXTOR
(1 9 2 0 -1 9 9 6 )
XX asr o‘zbek she’riyati, nasri, tarjima-
chilik san’ati va dramaturgiyasi rivojida Asqad
Muxtorning aloliida xizmatlari bor. Jahon
adabiyotining eng sara mamumalarimi puxta
o‘rgangan, badiiy ijodga juda jiddiy faoliyat
turi sifatida qaragan bu adib o‘zidan boy va
ibratli adabiy meros qoldirdi.
Asqad Muxtor 1920-yilning 23-dekabrida
Farg‘ona shahrida temiryo‘lchi oilasida dunyoga
keldi. Oiladagi uchinchi farzand bo‘lgan Asqad
endigina 11 yoshga to‘lganida otasi vafot etadi.
0 ‘n ikki yetim bolani boqib katta qilish oson ish emas edi. Asqadjon
balog‘at yoshiga yetguncha bolalar uyida tarbiya topadi, o‘qiydi.
1936-yilda u Toslikentga kelib, jumalistlar tayyorlaydigan kurslarga
o‘qishga kiradi, gazeta tahririyatida islilaydi.
Keyingi taqdiri badiiy va publitsistik ijod bilan bog‘liq ekanini
anglagan Asqad Muxtor 1938-yilda Samarqanddagi dorulfimunga
o ‘qishga kiradi. U rush yillari bu ilm dargohi 0 ‘rta Osiyo
dorulfununiga qo‘shilishi munosabati bilan ko‘pchilik qatori
A M uxtor ham Toshkentda o‘qishni davom ettiradi.
Universitetni muvalfaqiyatli tamomlagach, uni Andijonga ishga
yuboradilar. Bu yerdagi Pedagogika institutida uch yil davomida
o‘zbek adabiyoti kafedrasi mudiri lavozimida faoliyat ko‘rsatadi.
1945-yilda Asqad Muxtorning taqdiri yana Toshkent bilan
bog‘lanadi. U o‘z davrining ko‘zga ko‘ringan matbuot nashrlari —
«Yosh leninchi», «Qizil 0 ‘zbekiston» gazetalarida bo‘lim mudiri,
mas’ul kotib vazifalarini bajaradi. Bu yillari uning badiiy va publitsistik
matn ustida ishlash qobiliyati charxlanadi.
1960—1965-yillar oralig‘ida Asqad Muxtor Respublikaning
eng yirik adabiy nashri — «Sharq yulduzi» jumaliga muharrirlik
qiladi. Uning «Guliston» jumaliga, « 0 ‘zbekiston adabiyoti va
san’ati» haftalik gazetasiga bosh muharrirlik qilgan yillarini
hamkasblari iliq xotiralar bilan yodga olishadi. Chunki bu yillari
mazkur naslirlarda o ‘zbek adabiyotining puxta talirirdan chiqarilgan
eng sara asarlari chop etilgandi. 0 ‘sha gazeta va jumal taliririyatlarida
xizmat qilgan ko‘plab yosh yozuvchi-shoirlar keyinchalik milliy
adabiyotimizning yorqin namoyandalariga aylandilar. Respublikada
«Asqad Muxtor tahrir maktabi» degan haqli ibora bejiz paydo
bo‘lmagandi. Zero, adabiy matn ustida tinimsiz ishlash, uni talirir
orqali jilolash san’atini juda ko‘pchilik aynan Asqad Muxtordan
o‘rgangandi.
Asqad Muxtor badiiy ijodga juda yoshligidan qiziqdi. Uning
«Tilak», «Tong edi», «Totli damlar» singari ilk she’riy asarlaridayoq
(1935—1938) adabiyotdan juda ko‘p narsani kutuvchi, unga butun
umrimi bag‘islilashga tayyor lirik qaliramon qiyofasi gavdalangandi.
Ikkinclii jahon uruslii yillari Asqad Muxtor poeziyasining asosiy
mavzusi, o‘z-o‘zidan, urush bilan bog‘landi. Yosh ijodkoming
kuclili pafosga yo‘g‘rilgan «G‘alaba ishonclii», «Jangcliining bayram
kechasi», «Tug‘ishganlar qaytdi», «Sog‘inish» singari o ‘nlab
she’rlari urush davri o‘zbek poeziyasi namunalari bo‘lib qoldi.
Uning «Po‘lat quyuvchi» (1947), «Hamshaharlarim» (1949),
«Rahmat, mehribonlarim» (1954), «Chin yurakdan» (1956),
«99 mimiatura» (1962), «Karvon qo‘ng‘irog‘i» (1964), «She’rlar»
(1966), «Quyosh belanchagi» (1971), «Sizga aytar so‘zim» (1978)
singari she’riy to ‘plamlarini kuzatib, shoiming ijodiy balog‘atga
yetishish jarayonini anglash mumkin.
Ayniqsa, uning «99 m iniatura», «Karvon q o ‘ng‘iro g ‘i»
to ‘plamlaridan joy olgan lirik asarlari o‘z davri adabiyoti piligining
sezilarli darajada ko‘tarilisliiga sababclii bo‘lgan edi.
0 ‘tgan asming 50-yillaridan boshlab Asqad Muxtor o‘z ijodiy
imkoniyatlarini prozaik janrlarda ham sinab ko‘rishga kirishdi.
Dastlabki kichik hikoyalardan so‘ng, birin-ketin yozuvchining
«Daryolar tutashgan joyda» (1950), «Qoraqalpoq qissasi» (1958),
«Buxoroning jinko‘chalari» (1980), «Bo‘ronlarda bordek halovat»,
«Jar yoqasidagi chaqmoq» (1982), «Kumush tola» (1987) singari
qissalari, «Opa-singillar» (1954—1955), «Tug‘ilish» (1960—1963),
«Davr mening taqdirimda» (1964), «Cliinor» (1969—1973), «Amu»
(1984) nomli yirik romanlari yaratilib chop etildi. Bu asarlaming
har biri o‘zbek o‘quvchisi tomonidan katta qiziqish bilan kutib olindi,
jiddiy adabiy bahslar qo‘zg‘alishiga sababclii bo‘ldi.
Bundan tashqari, Asqad Muxtoming bolalarga bag‘islilangan
«Chin yurakdan» (1956) nomli she’riy, «Hayotga chaqiriq» (1956),
«Dunyo bolalari» (1962) nomli hikoyalar to ‘plamlari ham naslir
qilindi.
Rus adabiy tilini juda yaxshi egallagan va his qilgan Asqad
Muxtor tarjimachilik sohasida ham ibratli muvafFaqiyatlarga erishdi.
Masalan, u buyuk dramaturg Sofokl qalamiga mansub «Shoh Edip»
asarini mahorat bilan o‘zbekchalashtirgan edi. Bundan tashqari,
Asqad Muxtoming Pushkin, Lermontov, Tagor, Mayakovskiy,
Blok, Gorkiy, Shevchenko singari klassiklardan qilgan tarjimalari
o‘zbek kitobxoniga ajoyib tortiq liisoblanadi.
Asqad Muxtor umrining oxirida — sog‘lig‘i yomonlashib,
yozishga qiynalgan yillari ham ijod qilish, ko‘nglidagini odamlar
bilan baham ko‘rishdan to ‘xtamadi. Uning «Uyqu qochganda
(Tundaliklar)» deb nom berilgan badiiy-falsafiy mushohadalari
(«Ma’naviyat» nashriyoti, 1997-yil), go‘yo, matonatli shaxs va
betakror ijodkoming insoniyatga qoldirgan vasiyatidek yangraydi...
Taniqli adib uzoq davom etgan og‘ir xastalikdan so‘ng 1996-
yilning 17-aprelida Toshkent shahrida vafot etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
