Struktura

3.2. Spektrometrning kinematik sxemasi  

 

Monoxramatorning kinematik sxemasi 4 – rasmda tasvirlangan. Bu yerda 13 

–  kirish  tirqish,  18  –  chiqish  tirqish,  29  –  mikrometrli  vint,  16  –  Littrov  yassi 

ko‘zgusi,  30 – to‘lqin uzunliklari barabani, 31 – yelka, 32 – elektr dvigatel, 33 – 

reduktor,  34  –  reper  nuqtasini  belgilash  uchun  tishli  disk,  35  –  kontakt  gruppa. 

Tirqishni ochish mexanizmi aloxida chap tomondagi rasmda ko‘rsatilgan. 13 va 18 

tirqishni  ochish  bir  vaqtning  o‘zida  mikrometrli  vint  29  yordamida  amalga 

oshiriladi.  Chiqish  tirqishida  talab  etilgan  to‘lqin  uzunligini  o‘rnatish  to‘lqin 

uzunligi  30  barabani  yordamida  ko‘zguni  16  burish  bilan  amalga  oshiriladi. 

Baraban  aylanganda  vint  aylanadi  va  u  bo‘yiga  yelka  bilan  bog’langan  gayka 

ko‘chadi.  Yelka  ko‘zgu  qini  bilan  qotirilgan  o‘qni  buradi.  To‘lqin  uzunligi 

barabanini qo‘l bilan aylantirish mumkin.  

 

 

 

3.3- rasim.  

---

39 

 

 

3.4- rasm.  

 

Yoritgichga ega bo‘lgan monoxramatorning umumiy ko‘rinishi 3.4 – rasmda 

ko‘rsatilgan.  Monoxramator  1  va  yoritgich  36  massiv  cho‘yan  asosga  o‘rnatilgan 

va qopqoqlar bilan yopilgan. 

Yoritgich  qopqog’ini  chiqish  darchasida  ushlagichlar  37  mavjuddir. 

Bittasiga  yorug’lik  to‘plamini  to‘sish  uchun  shaffof  bo‘lmagan  plastinka 

joylashtirilgan  bo‘lsa,  boshqasiga  xar  xil  filtrlar  o‘rnatilishi  mumkin. 

Monoxramator  va  yoritgich  asboblar  germetikdir.  Atmosfera  yutilishini  bartaraf 

qilish uchun u orqali quruq xavo yoki azot o‘tkaziladi. Buning uchun shtuserli 38 

to‘rtta  kran  mavjuddir.  Yoritgich  va  monoxramator  orasidagi  bo‘shliqni  quritish 

uchun  yoritgichga  rezbali  aylana  39  (3.1  –  rasm)  yordamida  o‘zgaruvchan 

uzunlikdagi  germetik  truba  40  maxkamlanadi.  Trubani  maxkamlash  uchun  39 

aylanani  orqaga  burash  kerak.  Yoritgichning  chiqish  darchasidan  qindagi  ximoya 

plastinasini  olish,  uning  o‘rniga  trubani  maxkamlash  va  trubaning  boshqa 

tomoniga yoritgichdan yechib olingan ximoya plastinasini qinga qo‘yish kerak. 

---

40 

 

Qopqog’i olingan monoxramatorning ko‘rinishi 3.7 – rasmda ko‘rsatilgan. 

 

 

 

3.5- rasim. 

 

 

 

 

3.6- rasim. 

---

41 

 

Bu 13 va 18 – monoxramatorning kirish va chiqish tirqishlari, 14 – parabolik 

ko‘zgu,  15  –  prizma,  16  –  Littrovning  yassi  ko‘zgusi,  20  –  termo  element,  44  – 

ko‘mir bilan faollashtirilgan termo elementning shisha balloni, 21 – sferik ko‘zgu, 

29  –  tirqishni  ochuvchi  mikrometrli  vint,  30  –  to‘lqin  uzunliklari  barabani,  45  – 

chiqish tirqishi orqasida joylashgan yassi ko‘zgu dastagi. 

Monoxramatorda  ikkita  xar  birining  balandligi  15mm  bo‘lgan  ikki 

tomonlama  tirqish  ishlatiladi.  tirqishlar  kengligi  bir  vaqtning  o‘zida  mikrometrli 

vint  shkalasi  bo‘yicha  0  dan  2mm  gacha  0,001mm  gacha  bo‘lgan  aniqlik  bilan 

o‘rnatiladi.  Prizma  tomonidan  yuzaga  keladigan  tasvirlarning  egriligining  o‘rnini 

qoplash uchun kirish tirqishining oyoqchalari bukilgan bo‘ladi. 

Spektrning  xar  xil  soxalarida  materialining  o‘tkazish  va  dispersiyasiga 

bog‘liq  ravishda  xar  xil  prizmalar  ishlatiladi.  Xar  xil  prizma  aloxida  stolga 

o‘rnatilgan bo‘ladi. 

 

 

3.7- rasm. 

 

Ishlatilmagan 

xolatida 

u 

eksikatorda 

saqlanadi, 

ishchi 

xolatida 

monoxaramatorda 

o‘rnatiladi.  Prizma  sindirish  ko‘rsatgichining  xarorat 

koeffitsiyentlari katta bo‘lganligi uchun xarorat  o‘zgarganda prizma  materialining 

sindirish ko‘rsatgichi o‘zgaradi. 

---

42 

 

To‘lqin  uzunliklari  barabani  30  (3.7  –  rasm)  20  oraliqqa  bo‘lingan.  O‘z 

navbatida  ularning  xar  bir  yuzta  mayda  bo‘linishga  bo‘lingan.  Spektrni  yozish 

vaqtida  bir  vaqtning  o‘zida  qog’ozga  to‘lqin  uzunliklari  barabanining  besh,  o‘n 

yoki  yigirmata  kichik  bo‘linishi  orqali  reper  nuqtasi  kiritilishi  mumkin.  Bu  tishli 

disk 34 yordamida amalga oshiriladi  

Baraban aylantirilganda disk tishi kontakt guruxini bosadi. Kontakt tutashadi 

va yozuvchi qurilmada reper nuqtani qayd qiluvchi ishga tushadi. 

 

---

43