Stress omillar va ularga o‘simliklarni javob reaksiyalari

O‘SIMLIKLARNING RADIATSIYA TA’SIRIGA CHIDAMLILIGI
Tabiiy muhitning eng xavfli vaziyatlaridan biri uning radioaktiv moddalar bilan zaharlanishidir. SHuning uchun ham uning oldini olishga juda katta e’tibor berilmoqda.
Er sharida ma’lum miqdordagi radioaktivlik tabiiy va sun’iy radioaktivlik natijasida hosil bo‘ladi. Radioaktiv elementlar: uran - 238, uran -235, toriy - 232, kaliy - 40, uglerod -14 va boshqalar planetamizda ma’lum miqdorda tarqalgan bo‘lib,vaqt o‘tishi bilan ular doimo parchalanib o‘zgarib turadi. Ularning ayrim emiri­lish davri juda uzoq muddatga teng bo‘lib,uran - 238 ning yarim emirilish davri 4,51 mlrd.yil, uran -235 ning yarim emirilish davri 713 mln.yil va toriy - 232 ning yarim emirilish davri 14,4 mlrd.yilga teng.
Erda radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida tuproqda,suv va havoda tabiiy radioaktivlik vujudga keladi. Tarkibida kaliy,uran,toriy va boshqa radioaktiv izotoplar bo‘lgan chang shamol bilan er yuzidan atmosferaga ko‘tariladi va vaqt o‘tishi bilan havo orqali katta maydonlarga tarqaladi.
Keyingi vaqtlarda sun’iy radioaktivlikning turli yadro reaksiyalari yordamida sun’iy yo‘l bilan sodir qilingan radioaktivlik ko‘payishi bilan umumiy radioaktivlik ortib bormoqda. Muhitning radioaktivlik ifloslanishining asosiy manbalari: radioaktiv rudalarni qayta ishlovchi zavod va korxonalar; yadro yoqilg‘isini qayta ishlovchi korxonalar; atom elektr stansiyalari; atom reaktorlari va boshqalardir. Bu manbalardagi ayrim nosozliklar, avariyalar va shuningdek atom,vodorod va boshqa yadro qurollarini portlatish natijasida tashqi muhit radioaktiv moddalar bilan ifloslanadi. Bunday korxonalarning chiqindilari hisobiga ham ifloslanish ko‘payadi.
Ayniqsa yadro qurollarini sinash uchun portlatilganda juda kuchli radioaktiv nurlanish vujudga keladi. Umuman radioaktiv moddalar tirik organizmlarni zaharlaydi. Tirik organizmlarda radioaktiv moddalar konsentratsiyasi ko‘payib organizm uchun xafli bo‘lib qoladi. Ayrim planktonlarda radioaktivlik suvdagi radioaktivlikka nisbatan 1000 martagacha ko‘p bo‘ladi.
Radiatsiyaning biologik ta’siri ko‘p tomonlama bo‘lib, molekulalardan to organizm va hatto populyasiya xarakteriga ega bo‘ladi. Radioaktiv nurlarning ta’sir mexanizmi tirik uchun o‘xshashdir.Bu nurlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri molekulalarni emiradi. Hujayralarning membanalari, organoidlari va ayniqsa nuklein kislotalar, fermentlar va membrana lipidlarini kuchli zararlantiradi.