Strategiyа va raqobatchilik ustunligi reja

5.4. Vertikal integratsiya strategiyasi va raqobat ustunligi
Kompaniya mablaglarini vertikal integratsiyaga investitsiya qilishning asosiy sababi uning raqobat pozitsiyasini kuchayishidir. Agar vertikal integratsiya kompaniya xarajatlarini sezilarli darajada pasayishiga yoki kushimcha raqobatustunligiga erishishga olib kelmas ekan, u strategik xisoblanmaydi va unga mablag sarflashning foydasi yuq.
«Orqaga» integratsiya shundagina xarajatlarni pasayishiga olib keladiki, unda ishlab chiqarishning talab etiladigan xajmi shu darajada yuqori bo’ladiki, u xuddi ta’minotchilardagi kabi ishlab chiqarish miqyoslarida shunday tejamkorlikni ta’minlaydi.
«Oldinga» vertikal integratsiya xam ana shunday ildizlarga ega.
Vertikal integratsiyaning kamchiliklariga kuyidagilar kiradi:
1. Integrallashgan Korxonalar yangi texnologiyalarga sekin kunikish tendentsiyasiga ega bo’ladilar, chunki bu katta xarajatlar bilan bog’liq.
2. Integratsiya ta’minotchilarni erkin tanlash xususida Korxonaning imkoniyatlarini cheklaydi.
3. Vertikal integratsiya kadriyatlar zanjiridagi xar bir bosqichda kuvvatlarni balansligi bilan bog’liq bo’lgan muammolarga olib keladi.
4. «Oldingi» yoki «orkaga» integratsiya turli malaka, maxorat va ishbop kobiliyatlarini talab etadi.
SHunday qilib, vertikal integratsiya strategiyasining xam kuchli, xam kuchsiz tomonlari bo’lishi mumkin. Integratsiyaning kanday yunalish va kanday mikyoslarini tanlash kuyidagilarga bog’liq:
1. Integratsiya kompaniyaning strategik jixatdan muxim bo’lgan ish sohalari xarajatlarini pasaytirish yoki tabaqalashtirishni chuqurlashtirish tomoniga yaxshilashga kodirmi?
2. Kapital xarajatlar, javobiy reaktsiyaning chapdastligi va tezligiga, ma’muriy xarajatlarga kanday ta’sir ko’rsatadi?
3. Raqobat ustunligini yaratishga kodirmi?


5.5. Boshlovchilikning ustunliklari va kamchiliklari
Vakt omili strategiyani tanlashda xal qiluvchi rolь uynaydi:Ustunlikka erishish uchun «kaldirgoch» Korxonaning «kaltis vaktda strategik xarakat kerakmi yoki kerak emas?» degan savolga javob beradi.
Strategik qadamlarni birinchi bo’lib kuygan Korxona shundagina yuqori natijalarga erishishi mumkin, kachonki³⁶:

1. 
   Tashabbuskorlik Korxonaning obro’ orttirishiga yordam bersa.
   

2. Xom ashyo, yangi texnologiyalar ta’minotchilari, sotish tarmoqlari bilan erta urnatilgan alokalar mutlok ustunlikni egallashga imkoniyat yaratishi mumkin.

   
   

3. Birinchi xaridorlar takroriy xaridlarni amalga oshirib kompaniyaga kuchli ixlosmandlikni saklab koladilar.
Ammo kutish xar doim xam muvaffakiyatsiz yondoshuv bo’lavermaydi.
«Qaldirgoch»lar uchun kiyinchiliklar paydo bo’ladi, qachonki:
1.Birinchi bo’lib yurish, yulboshchilardan keyin yurishga karaganda ancha kimmatga tushadi.
2.Texnologik o’zgarishlar shunchalik tez amalga oshadiki, ilk investitsiyalar tezda samarali bo’lmay koladi.
3.Kutayotganlarga bozorga kirish osonrok, chunki xaridorlar xar doim xam «kaldirgoch»larga sadokatni saklab kolavermaydilar.
4.Ilgarilab ketayotganlarning maxorat va nou-xaularidan osongina nusxa kuchirilishi mumkin yoki xatto orkada kolayotganlar tomonidan takomillashtirilishi xam mumkin.
Raqobatning beshta asosiy strategiyasi mavjud: 1. Xarajatlarni boshqarish strategiyasi - ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirish orqali mijozlarni jalb qilish. U ko'plab xaridorlarni jalb qiladigan mahsulot yoki xizmatni ishlab chiqarish uchun umumiy xarajatlarni kamaytirishni nazarda tutadi. Xarajatlarda ustunlikka erishishning 2 yo'li mavjud: - ichki qiymat zanjirida samarali faoliyat yuritish va qiymat zanjiridagi xarajatlar darajasini belgilovchi omillarni boshqarish orqali raqobatchilarga qaraganda yaxshiroq ish qilish. - kompaniyaning qiymat zanjirini operatsiyalarni birlashtirishga qadar takomillashtirish yoki qiymat zanjirida yuqori xarajatlarni talab qiladigan faoliyatni rad etish (modernizatsiya, rekonstruksiya, mahsulotni ishlab chiqishni soddalashtirish, transfer qilish) ishlab chiqarish quvvati iste'molchiga yaqinroq, kamroq kapital talab qiladigan oqilona texnologiyadan foydalanish, qimmatbaho materiallar va butlovchi qismlardan foydalanishni bartaraf etish yo'llarini topish). Misol - turli bo'limlarning birgalikdagi harakatlari miqyosda tejamkorlikni ta'minlashi, yaratish vaqtini qisqartirishi mumkin yangi texnologiya va/yoki quvvatlardan to‘liq foydalanishga erishish; sotib olingan materiallar uchun texnik shartlarni kamaytirish; raqobatdosh mahsulotlarga nisbatan kamroq farqlovchi xususiyatlarni joriy etish. Muvaffaqiyatli xarajatlar bo'yicha etakchilik strategiyasining shartlari: - sotuvchilar o'rtasida narx raqobati ayniqsa kuchli; - ishlab chiqarilgan mahsulot iste'molchilar talablariga javob beradigan standart xususiyatlarga ega. - ko'pchilik xaridorlar mahsulotdan xuddi shunday foydalanishadi; - xaridorlarning bir mahsulotdan ikkinchisiga o'tish xarajatlari ancha past; - narxni pasaytirish uchun jiddiy kuchga ega bo'lgan ko'plab xaridorlar mavjud. Xarajatlarning etakchisi uchun qo'shimcha daromad olishning ikkita usuli: - xarajatlarni kamaytirish va ko'proq xaridorlarni jalb qilish orqali mahsulot narxini pasaytirish; - narxni o'zgartirmasdan. Strategiyaning kamchiliklari: - strategiya uzoq davom etgan narxlar urushiga to'la, - xarajatlarni kamaytirish har doim ham kompaniyaning eksklyuziv mulki emas va raqobatchilar ularni osongina takrorlashlari mumkin; - xarajatlarni kamaytirish, boshqa omillarga e'tibor berish kerak: mahsulotni yaxshilash. 2. Keng differensiatsiya strategiyasi - kompaniya mahsulotlari va raqobatchilarning o'xshash mahsulotlari o'rtasidagi farqni maksimal darajada oshirish orqali mijozlarni jalb qilish. Iste'molchi talablari va xohishlari diversifikatsiyalanganda va standart mahsulotlar bilan endi qanoatlantirilmasa, jozibador bo'ladi. Differensiatsiya strategiyasi muvaffaqiyatli bo'lishi uchun firma mijozlarning ehtiyojlari va xulq-atvorini o'rganishi, mijozlar nimani afzal ko'rishini, mahsulotning qiymati haqida nima deb o'ylashlarini va nima uchun to'lashga tayyorligini bilishi kerak. Muvaffaqiyatli farqlash firmaga quyidagilarga imkon beradi: - mahsulot/mahsulotlar uchun oshirilgan narxni belgilash; - sotish hajmini oshirish (chunki iste'molchilarning asosiy qismi mahsulotning o'ziga xos xususiyatlari bilan jalb qilinadi); - mijozlarning brendingizga sodiqligini qozoning (ba'zi mijozlar mahsulotning qo'shimcha xususiyatlariga juda bog'lanib qolishadi). Misol tariqasida, butun dunyo bo'ylab ehtiyot qismlarni 48 soatdan kamroq vaqt ichida etkazib berish, belgilangan muddatlar buzilgan taqdirda Caterpillar tomonidan etkazib berish bepul. Differensiatsiya strategiyasi bozorlarda eng yaxshi ishlaydi: 1. Mahsulotlarni / y o'zgartirishning ko'plab usullari mavjud va ko'pchilik xaridorlar bu farqlarni qiymatga ega deb bilishadi, 2.Xaridorlarning ehtiyojlari va/yoki mahsulotdan foydalanish usullari har xil, 3. Raqobatchilar sonining kamligi farqlashda xuddi shunday yondashuvni qo'llaydi. Qoida tariqasida, differentsiatsiya uzoq muddatli raqobatdosh ustunlikni ta'minlaydi, agar u quyidagilarga asoslanadi: - texnik mukammallik; - mahsulot sifati; - a'lo darajadagi mijozlarga xizmat ko'rsatish. Bunday o'ziga xos xususiyatlar mijozlar tomonidan idrok etiladi va qadrlanadi, bundan tashqari, ushbu xususiyatlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan ko'nikma va tajribani raqobatchilar tomonidan nusxalash va foyda olish qiyin. Mahsulotga o'ziga xos iste'molchi xususiyatlarini berish usullari: - tovarlardan foydalanish uchun iste'mol xarajatlarini kamaytirish; - iste'molchi tomonidan mahsulotdan foydalanish samaradorligini oshirish; - nomoddiy ustunlikni ta'minlaydigan iste'molchi xususiyatlarini berish; - raqobatchilarda mavjud bo'lmagan va ega bo'lolmaydigan raqobat imkoniyatlari tufayli qo'shimcha iste'mol qiymatini yaratish. Strategiyaning kamchiliklari: - farqlash raqobatdosh ustunlikka olib kelishiga kafolat yo'q; - muvaffaqiyatli farqlovchi xususiyatlarni tezda nusxalash mumkin. 3. Eng yaxshi xarajat strategiyasi - raqobatchilar darajasida va undan past narxlarda yuqori sifat tufayli mijozlar qiymatining oshishi. Ushbu strategiyani tanlab, kompaniya mahsulot sifatini saqlab qolish yoki yaxshilash bilan birga xarajatlarni va shunga mos ravishda narxlarni kamaytirishi kerak. Bu xaridorlarga mahsulotning minimal qabul qilinadigan sifati, xizmati, xususiyatlari va jozibadorligidan ko'proq narsani ta'minlash bilan birga, past xarajatlarga e'tibor qaratishni nazarda tutadi. Raqobat ustunligi "sifat - xizmat - xarakteristikalar - jozibadorlik" parametrlariga yaqinlik va raqobatchilardan xarajat ustunligidadir. Optimal xarajatlar strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshiruvchi kompaniyalarning o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardir: - qo'shimcha mahsulot atributlarini ishlab chiqish va amalga oshirish qobiliyatini arzonroq narxda; - xaridor uchun maqbul narxlarda raqobatchilarning analoglaridan farq qiladigan mahsulotlarni taklif qilish. Raqobatbardosh manevr qilish imkoniyati nuqtai nazaridan strategiya eng katta jozibadorlikka ega. Bu arzon narxlardagi va farqlash strategiyalarini muvozanatlash orqali ajoyib mijozlar qiymatini yaratish imkoniyatini beradi. Shu sababli, u firmaga bir strategiyaning ham, ikkinchisining ham raqobatdosh ustunligidan foydalanishga imkon beradi va yuqori xarid qiymatini yaratadi. Strategiyaning kamchiliklari: Ikki xil strategiyaga ega bo'lgan korxonalar o'rtasida bo'lish xavfi mavjud, - xarajatlar yetakchilari kompaniyani narxga sezgir bo'lgan xaridorlar segmentidan chiqarib yuborishi mumkin; - keng differensiatsiyadan foydalanadiganlar kompaniyani segmentdan tashqariga itarib yuboradi, sifatli va moslashtirilgan dizaynni qadrlaydi. 4. Kam xarajatlarga asoslangan yo'naltirilgan (niche) strategiya - korxonani iste'molchilarning tor segmentiga yo'naltirish va ishlab chiqarish xarajatlarining pastligi tufayli raqobatchilarni siqib chiqarish. 5. Mahsulotni farqlashga asoslangan yo'naltirilgan (niche) strategiya - mijozlarning tor segmentiga e'tibor qaratish va mijozlar ehtiyojlarini yaxshiroq qondiradigan mahsulotlarni taklif qilish orqali raqobatchilarni siqib chiqarish. Ularning farqi shundaki, ular bozorning tor qismiga qaratilgan. Maqsadli segment yoki joy faqat shu segment uchun jozibador bo'lgan geografik o'ziga xoslik, mahsulotdan foydalanishning o'ziga xos talablari yoki mahsulotning o'ziga xos xususiyatlari asosida aniqlanishi mumkin. Ushbu strategiyada siz afzalliklarga erishishingiz mumkin, agar: 1) raqobatchilarga qaraganda > past xarajatlarga ega; 2) iste'molchilarga raqobatchilardan farqli narsalarni taklif qila olish. Xarajatga yo'naltirilgan strategiya ishlab chiqarish xarajatlarining pastligi tufayli firma raqobatchilardan oldinda bo'lishini nazarda tutadi. Yo'naltirilgan farqlash strategiyasi noyob mahsulot xususiyatlari va atributlarini talab qiluvchi mijozlar segmentiga tayanadi (odatda birinchi darajali xususiyatlarga ega mahsulotlarni xohlaydigan yuqori darajadagi xaridorlarga qaratilgan). Fokuslangan strategiyalar quyidagi sharoitlarda jozibador bo'ladi: 1. segment o'sish uchun yaxshi salohiyatga ega; 2. Turli segmentlarda ishlaydiganlar uchun ixtisoslashgan joyni xaridorlarning talablarini qondirish ancha qimmat va qiyin; 3. firma kengroq bozor ulushiga xizmat qilish uchun yetarli resurslarga ega emas; 4. Sanoatda ko'plab turli segmentlar mavjud bo'lib, bu kompaniyaga o'zining kuchli tomonlari va qobiliyatiga qarab o'z o'rnini tanlash imkonini beradi. Kamchiliklari: - raqobatchilar ularni segmentdan majburlashi ehtimoli bor; - iste'molchilarning ehtiyojlari va afzalliklari ko'pchilikning ehtiyojlari va afzalliklariga aylanishi mumkin; - segment jozibador bo'lishi mumkin, bu foydaning pasayishiga olib keladi.
Nazorat uchun savollar

1. Raqobat strategiyalarining turlari.

   
   

2. Xarajatlar bo’yicha yetakchilik strategiyasi qanday vaziyatda qo’llaniladi?

   
   

3. Tabaqalashtirish strategiyasi qachon qo’llaniladi?

   
   

4. Xujumkorlik strategiyasining turlari.

   
   

5. Raqiblar xujumini oldini olish uchun nimalar qilinadi?

   
   

6. Raqobat ustunligini himoyalash yo’llari.