Strategik menejment

11-rasm. Texnologik zanjirning  

bosqichlari va vertikal integratsiya yo’nalishlari 

 

Xom-ashyo 

Butlovchi 

buyumlar 

 

Dastlabki 

tayyorlov 

 

 

 

Yiђish 

   

 

Taqsimot 

 

 

Sotish 

---

93 

Integratsiya to’liq va tor bulishi mumkin. Tuliq integratsiyada barcha kirish yoki 

chiqishlar  birlashadi.  Tor  integratsiyaga  kompaniyaning  kirish  elementlarining  bir 

qismini  sotib  olishi  va  qolganlarini  uz  kuchlari  bilan  ishlab  chiqarishi  misol  bula 

oladi. 

Vertikal  integratsiyadan  foydalanadigan  kompaniya  odatda  uzining  asosiy 

dastlabki  biznesiga  xos  raqobatli  pozitsiyani  kuchaytirish  istagi  bilan  izoxlanadi. 

Bunga quyidagilar sabab buladi: 

- xarajatlardan tejash; 

- integratsiyalanayotgan ishlab chiqarishlarda bozor qiymatidan chetlanish; 

- sifat nazoratini yaxshilash; 

- o’z texnologiyasini ximoyalash. 

Ammo  vertikal integratsiyaning  salbiy  tomonlari xam  bor. Ularning  ichida  eng 

muximi quyidagilardir: 

- ortiqcha xarajatlar; 

- texnologiyalar tez almashgandagi yuqotishlar; 

- talabning mavxum bulgandagi yuqotishlar. 

Agar  kompaniyaning  tashqi  arzon  ta’minot  manbalari  mavjud  bulib,  uz  ishlab 

chiqarishidan  foydalansa,  vertikal  integratsiya  xarajatlarni  kupaytirib  yuborishi 

mumkin. Bu kompaniya ichida raqobatning yuqligi sababli xam yuz berishi mumkin 

bulib,  bu  uning  shu’ba  korxonalarini  (etkazib  beruvchilarni)  ishlab  chiqarish 

xarajatlarini kamaytirishga undamaydi. 

Texnologiya  keskin  uzgarganda  kompaniyaning  eskirgan  texnologiyaga 

bog’lanib qolish xavfi vujudga keladi. Talab doimiy bulganda yuqoriroq integratsiya 

darajasi maxsulot ishlab chiqarishni ishonchliroq ximoyalash va muvofiqlashtirishga 

imkon  beradi.  Talab  beqaror  va  mavxum  bulganda  vertikal  integratsiyada  bunday 

muvofiqlashtirish  qiyin  buladi.  Bu  boshqaruv  qiymatining  usishiga  olib  kelishi 

mumkin.  Bunday  sharoitlarda  tor  integratsiya  tula  integratsiyaga  qaraganda 

xavfsizroq bulib chiqishi mumkin. 

Shuni  xam  qayd  qilib  utish  lozimki,  tor  integratsiya  tula  integratsiyaga 

qaraganda  xarajatlarni  kamaytirishga  imkon  beradi.  Bu  esa  ma’lum  sharoitlarda 

kompaniyaga vertikal integratsiyani kengaytirishga imkon beradi (12-rasm). 

Ammo,  umuman  olganda,  tor  integratsiya  boshqaruv  xarajatlarini  kamaytirishi 

mumkin bulsa-da, u xarajatlarni batamom bartaraf qila olmaydi. 

Kompaniya  bunga  teskari  strategiya  sifatida  etkazib  beruvchilar  yoki 

iste’molchilar  bilan  uzoq  muddatli  kontraktlardan  foydalanishi  mumkin.  Bunday 

aloqalar  kredit  majburiyatlardan  yoki  ishlab  chiqarishni  rivojlantrishga  garov 

investitsiyalardan  foydalanishda  ayniqsa  katta  samara  beradi.  Bu  boshqaruv 

xarajatlarini oshirmay turib, vertikal integratsiya samarasiga erishishga imkon beradi. 

 

---

94