Strategik menejment

Strategik qiymat  tahlili. 

Kompaniyada  yuzaga  kelgan  vaziyatni  eng  aniq  kursatadigan  indikatorlardan 

biri  -  uning  uz  raqobatchilariga  nisbatan  narx  pozitsiyasidir.  Bu  ayniqsa  maxsuloti 

kam  differentsiyalashgan  tarmoqlarga  ta’alluqli  bulib,  kompaniya  har  qanday 

sharoitda ham uz raqiblardan orqada qolmasligi kerak, aks xolda raqobatli pozitsiyani 

qo’ldan  boy  berib  qo’yishi  mumkin.  Raqobatchilarning  xarajatlaridagi  farqlarga 

quyidagilar sabab bulishi mumkin: 

-  xom  ashyo,  materiallar,  tarkibiy  qismlar,  energiya  va  shu  kabilarning 

narxlaridagi farqlar; 

- asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalarning yoshidagi farqlar; 

- ishlab chiqarish birliklarining kattaligi turlicha bulganligi, ishlab chiqarishning 

kumulyativ  ta’siri,  ishlab  chiqarish  unumdorlik  darajalari,  turli  soliq  sharoitlari, 

ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  darajasi  va  xokazolar  tufayli  ichki  tannarxlardagi 

farqlar; 

- inflyatsiya va valyuta kurslarining uzgarishiga kuchli bog’liqlik; 

- transport xarajatlaridagi farqlar; 

- taqsimot kanallariga sarflanadigan xarajatlardagi farqlar. 

Strategik  qiymatli  taxlilda  asosiy  e’tibor  firmaning  uz  raqiblariga  nisbatan 

qiymat  pozitsiyasiga  qaratiladi.  Bunday  taxlilning  birlamchi  taxliliy  yondashuvi 

qiymat zanjirini yasash bulib, ushbu zanjir xom ashyodan pirovard iste’molchilarning 

narxlarigacha  bulgan  qiymat  manzarasini  aks  ettiradi  (4.2-jadval).  Ushbu  jadval 

xarakatlar/xarajatlar zanjirida raqobatchi firmalar bir-biridan eng katta farq qiladigan 

uchta  asosiy  soxa  borligini  kursatadi:  ta’minot  soxasi,  taqsimot  kanallarining  ilg’or 

qismlari,  kompaniyaning  uz  ichki  faoliyati.  Agar  firma  zanjirning  orqa  yoki  oldingi 

qismlarida  raqobatbardoshlikni  kuldan  boy  bersa,  u  raqobatbardoshlikni  tiklash 

maqsadida uz ichki xatti-xarakatlarini uzgartirishi mumkin. 

Qiymat bushliqlari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma quyidagi olti xil 

strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirishi mumkin: 

- etkazib beruvchilar bilan uzi uchun qulay narxlar tug’risida kelishib olishi; 

- etkazib beruvchilar bilan ularning xarajatlarini kamaytirish maqsadida ish olib 

borishi; 

- moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon integratsiyalanishi; 

- arzonroq o’rinbosar tarkibiy qismlardan foydalanishga urinishi; 

- taqsimotning narxlari maqbul bulgan yangi manbalarini topishi; 

- zanjirning boshqa qismlarida tejamkorlik evaziga farqni kamaytirishga urinishi 

mumkin. 

---

52 

Qiymat  buyicha  raqobatbardoshlikning  boy  berilishiga  sabab  zanjirning  ichki 

soxalarida bulsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir: 

- byudjetning ichki moddalarini  taftish qilish; 

-  ishchilarning  va  qimmatbaxo  asbob-uskunalarning  mexnat  unumdorligini 

kutarishga urinish; 

-  ba’zi  texnologik  jarayonlarni  firmaning  uzida  emas,  balki  chetda  bajarish 

foydaliroq bulish-bulmasligini urganib chiqish; 

- resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash; 

- qiymatning xavf tug’dirayotgan tarkibiy qismlarini ishlab chiqarish va asbob-

uskunalarga yangi investitsiyalar ob’ekti sifatida kurib chiqish; 

- maxsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va xokazo; 

Firmaning raqobat pozitsiyasi kuchini baxolash. 

Qiymat,  raqobat  pozitsiyasini  baxolashga  qo’shimcha  ravishda  kompaniyaning 

raqobat pozitsiyasi va raqobatchilik kuchini umumiy taxlil qilish xam talab qilinadi. 

U quyidagi savollarga javob berishi kerak: 

- firmaning bugungi raqobat pozitsiyasi qanchalik kuchli? 

-  bugungi  strategiyadan  foydalanilganda  raqobat  pozitsiyasining  qanday 

uzgarishini kutish mumkin? 

- firmaning qanday raqobat ustunliklari bor? 

Firmaning  raqobat  prozitsiyalarini  baxolash  uchun  muvaffaqiyatning  asosiy 

omillari  buyicha  balli  baxolar  shkalasidan  foydalaniladi.  Bunda  firma  va  uning 

raqiblari buyicha ana shunday omillar solishtirib kuriladi (4.3-jadval). 

Umumiy  qoida:  kompaniya  uzining  raqobatdagi  kuchli  jixatlarini  kupaytirib 

borishi  va  uzining  raqobatchilikdagi  zaif  jixatlarini  ximoya  qilishi  kerak.  U  uz 

strategiyasida uzining kuchli jixatlariga tayanishi va zaif jixatlarini mustahkamlashga 

oid chora-tadbirlarni kurishi lozim. 

Ayni  paytda  raqiblarning  kuchli  jixatlari  reytingi  xujumning  qaysi  tomondan 

bulishini va aksincha, raqiblarning zaif tomoni qaerda ekanligini kursatadi. 

Agar  aynan  kompaniya  raqobatda  kuchli  bulgan  jixatlarda  raqiblar  zaif  bulsa, 

ushbu vaziyatdan foydalanib qolish chora-tadbirlarini kurish lozim.