Strategik marketing

Mutlaq  va  joriy  bozor  salohiyati.  Iqtisodiy  omillardan  qat’i  nazar,  potensial 
bozor  vaqt  mobaynida  iste’mol  xarakteriga  ta’sir  ko‘rsatadigan  madaniy  va  ijtimoiy 
omillar  ta’siri  ostida  rivojlanib  borishi  mumkin.  Bundan  tashqari,  atrof-muhitni 
muhofaza  qilish  haqidagi  g‘amxo‘rlikning  kuchayishi  ekologik  jihatdan  toza 
asbob-uskunalarga  bo‘lgan  talabni  rivojlantiradi.  Hozirgi  paytda  kichik  va  o‘rta 
firmalarda  axborot  tizimlaridan  foydalanish  tarqatish,  nusxa  ko‘chirish  va  o‘qitish 
jarayonlari  natijasida,  ya’ni  ishlab  chiqaruvchi  firmalar  tomonidan  marketing 

---

 
79 
 
 
bosimidan qat’iy nazar, kengayib bormoqda.  
SHu  munosabat  bilan  ikki  tushunchani:  bozorning  «mutlaq»  salohiyati  bilan 
bozorning «joriy» salohiyatini bir-biridan farqlash lozim. 
-  Bozorning  joriy  salohiyati  tushunchasiga  yuqorida  ta’rif  berildi,  u  4.2  - 
rasmda  tasvirlangan,  uni  amalga  oshirish  raqobatchilar  tomonidan  ko‘rsatilayotgan 
marketing bosimi darajasiga bog‘liqdir.  
-  Bozorning  mutlaq  salohiyati  maksimal  talabga  mos  keladi,  ya’ni  bunda 
potensial iste’molchilar tovarni har safar optimal miqdorda iste’mol qiladilar. 
Shunday qilib, bozorning mutlaq salohiyati uning joriy salohiyatining yuqori 
chegarasiga  mos  keladi.  Ushbu  ikki  tushuncha  o‘rtasidagi  nisbat  quyidagi  rasmda 
tasvirlangan. 
O‘z-o‘zidan  ko‘rinib  turibdiki,  bozorning  mutlaq  salohiyati  tushunchasi  bozor 
hajmi  tushunchasiga  yaqin  bo‘lib,  bu  tushuncha  tovar  «erkin»  bo‘lganda,  ya’ni 
mutlaqo  tekin  narxda  taklif  qilinganda  uning  bozor  tomonidan  qabul  qilinishi 
mumkin bo‘lgan hajmini tavsiflaydi. Amalda esa bozor salohiyati har doim tovarning 
aniq narxi uchun aniqlanadi. 
Shunday  qilib,  bozorning  mutlaq  salohiyatini  bozordagi  talab  intiladigan 
chegara sifatida tushunish lozim. Bu tushunchaning foydaliligi shuki, u mazkur bozor 
ega  bo‘lgan  iqtisodiy  imkoniyat  ko‘lamini  baholashga  imkon  beradi.  Bozorning 
mutlaq salohiyatini hisoblashda uch fikrga asoslaniladi: 
- tovarning har bir potensial iste’molchisi real foydalanuvchidir; 
- har bir foydalanuvchi tovardan foydalanish imkoniyati vujudga kelgan har bir 
holatda undan foydalanadi; 
- tovardan har safar optimal miqdorda foydalaniladi. 
4.3-rasmda  bozorning  mutlaq  salohiyatining  vaqtga  bog‘liqligi  ko‘rsatilgan. 
Uning  evolyusiyasi  iste’molchilarning  odatlaridagi  o‘zgarishlar,  madaniy  qiymatlar, 
daromad  va  narx-navolar,  texnologiyalar,  davlat  me’yorlari  va  shu  kabi  tashqi 
omillarga  bog‘liqdir.  Firma  bevosita  nazorat  qila  olmaydigan  ushbu  omillar 
bozorning  rivojlanishiga  hal  qiluvchi  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkin.  Ba’zan  firmalar  bu 
tashqi  sabablarga  bilvosita  ta’sir  ko‘rsata  olishlari  mumkin  (masalan,  lobbi 

---

 
80 
 
 
vositasida),  biroq  ularning  imkoniyatlari  cheklangan.  Shuning  uchun  firmaning 
asosiy xatti-harakatlari muhitdagi o‘zgarishlarni avvaldan bilishga qaratilgan bo‘ladi. 
 
Birlamchi 
talab 
 
 
Q1 = Joriy 
potеnsial (t1) 
 
Mutloq potеnsial 
 
t1  
 
 
Vaqt