Strategik boshqaruv jarayoni

Byudjetdan moliyalashtirishning mohiyati, zaruriyati va uni amalga oshirish usullari

• Byudjetdan moliyalashtirish deyilganda rejada ko’zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirish uchun sub’ektlarga byudjetdan mablag’larni taqdim etish tizimi tushuniladi. U pul mablag’larini taqdim etishning o’ziga xos bo’lgan shakl va metodlari bilan xarakterlanadi hamda ma’lum bir printsiplarga tayanadi. Byudjetdan moliyalashtirishning printsiplari, shakllari va metodlari bu tizimning tarkibiy elementlari bo’lib hisoblanadi va uning amal qilish natijalariga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Muhim ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar hal etilayotgan hozirgi paytda oqilona va samarali byudjetdan moliyalashtirish tizimining ahamiyati yanada ortadi.
• Davlatning o’z funksiyalari va vazifalarini bajarishi bilan bog’liq ravishda vujudga kelgan chiqimlar - byudjet xarajatlari davlatning markazlashtirilgan pul fondlari mablag’larini turli yo’nalishlar bo’yicha foydalanish jarayonida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlarni ifodalaydi.
• Jamiyatning iqtisodiy hayotida byudjet xarajatlarining roli va ahamiyatini aniqlash uchun ularni ma’lum belgilarga ko’ra turkumlashtirish maqsadga muvofiq. Nazariya va amaliyotda byudjet xarajatlarini klassifikatsiya qilishning bir necha belgilari mavjud. Ular o’zlarining iqtisodiy mazmuni, funktsionalligi, ijtimoiy takror ishlab chiqarishdagi roli, ishlab chiqarish tarmoqlari va faoliyat turlari yoki idoraviy bo’linishi, ijtimoiy mo’ljallanganligi bo’yicha, hududiy turkumlanishi, ma’lum maqsadlari va yuridik nuqtai-nazardan yoki davlat boshqaruvi darajasiga ko’ra alohida guruhlarga ajratilishi mumkin.

Funktsional nuqtai-nazardan byudjet xarajatlarining klassifikatsiya qilinishi ijtimoiy faoliyat sohalariga pul mablag’larining yo’naltirilganligini aks ettiradi. Bunda byudjet xarajatlari quyidagi yirik guruhlarga bo’linishi mumkin:

Byudjet xarajatlarining funksional nuqtai-nazardan klassifikasiyasi

• davlat boshqaruvi va mahalliy o’z-o’zini boshqarish;
• sud hokimiyati;
• xalqaro faoliyat;
• milliy mudofaa;
• huquqni muhofaza qilish va davlat xavfsizligini ta’minlash;
• fundamental tadqiqotlar va ilmiy-texnika taraqqiyotini ta’minlash;
• sanoat, energetika va qurilish;
• qishloq xo’jaligi va baliqchilik;
• atrof-muhitni va tabiiy resurslarni muhofaza qilish, gidrometeorologiya, xaritashunoslik va geodeziya;
• transport, yo’l xo’jaligi, aloqa va informatika;
• uy-joy-kommunal xo’jaligi;
• maorif;
• sog’liqni saqlash va jismoniy tarbiya;
• madaniyat, san’at va kinematografiya;
• ommaviy axborot vositalari;
• davlat qarziga xizmat qilish;
• boshqa darajadagi byudjetlarga moliyaviy yordam;
• maqsadli byudjet fondlari;
• davlat zahiralari va rezervlarini to’ldirish;
• ijtimoiy siyosat;
• boshqa xarajatlar