Stomatologik kasalliklar profilaktikasi

Mavzu bo‘yicha interaktiv usul: 
"Sinektika" usuli. 
Maqsad: talabalarga qisqa muddat ichida tez va aniq fikrlashni o‘rgatish
 
 
 
Og‘iz bo‘shlig‘ida va uning atrofida anatomik jihatdan mustaqil a‘zo bo‘lib hisoblanadigan 
ekzokrin so‘lak bezlari joylashgan bo‘lib, ular og‘iz bo‘shlig‘iga so‘lak suyuqligini ishlab 
chiqaradi. Bu bezlardan eng yiriklari: quloq oldi bezlari, jag‘ osti bezlari, til osti bezi hisoblananadi. 
Bundan tashqari son-sanoksiz mayda bezchalar og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining barcha sohalarida 
sochilgan holda joyashgandir. 
Mazkur bezlar ishlab chiqqan suyuqlik sekreti-so‘lak deb ataladi. So‘lak og‘iz bo‘shlig‘iga ajralib 
chiqqandan so‘ng unda mavjud bo‘lgan erkin chiqindilar bilan aralashib, aralashgan so‘lak yoki og‘iz 
bo‘shlig‘i suyuqligi» nomini oladi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan tartibda hosil bo‘lgan aralashgan so‘lak og‘iz bo‘shlig‘i a‘zolari: tishlar va 
og‘iz shilliq pardasining fiziologik mekyordagi; faoliyatini ta‘minlaydi. Og‘iz bo‘shlig‘i suyuqligining 
tarkibida so‘lak bezlari sekretidan. tashqari epetiliy hujayralari, leykostitlar, mikroorganizmlar, ovqat 
qoldiqlari mavjud bo‘ladi. 
Og‘iz bo‘shlig‘i suyuqligining tarkibi va xususiyatlari ko‘pchilik hollarda so‘lak bezlarining 
to‘la qonli faoliyatini organizmning umumiy axvoli so‘lak ajralish tezligi, ovqat qoldiqlarining tarkibi va 
og‘iz bo‘shlig‘ining gigiyenik holatariga bog‘liqdir. 
Odatda bir kecha kunduz mobaynida 500 ml ga yaqin so‘lak ajraladi. Bundan taxminan 200 ml 
ri ovqatlanish paytida, qolgan qismi esa nisbiy tinchlik vaqtida ajralib chiqadi. Yosh o‘tishi bilan so‘lak 
ajrayshi susayadi, bu esa og‘iz bo‘shlig‘ida joylashgan to‘qimalarga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. Misol 
tarikasida, quyidagi holatlarni keltirish mumkin: og‘iz ko‘rishi, ovqat yutinishning qiyinlashuvi, so‘lak 
kuyilishi gaplashishga kiynalish va tish qattiq to‘qimalari xastaliklarining, ayniqsa karies kovaklari 
ko‘payib ketishi va x. k. 
Bugungi kun ilmiy ma‘lumotlariga asosan og‘iz bo‘shlig‘ida so‘lak yumshoq to‘qimalar va tishlar 
yuzasini 0.1 mm qalinlikda. ko‘mib turarkan. Ma‘lumki so‘lak og‘iz bo‘shlig‘ida mavjud bo‘lgan 
vaqtda undan ajralib chiqqan moddalar shilliq parda va tish to‘qimalariga cho‘kadi, shu bilan bir 
vaqtda ular sathidagi keraksiz mahsulotlar so‘lakda erib yuvilib ketadi. Shu nuqtai nazardan 
ko‘rsatilgan qalinlikdagi so‘lakningtish yumshoq karashlari ustidan so‘zib, o‘tish tezligi uning 
tarkibiy qismlarining karashlar bilan bo‘ladigan modsta almashinuvi jarayoni jadalligini belgilaydi. 
Bu tezlik og‘iz bo‘shlig‘ining barcha joylarida har xil bo‘lishi tishlarning karies bilan kasalanishi ham 
har xil bo‘lishini ta‘minlaydi. 
So‘lak o‘z tarkibida 0.58% quruq modsta saqlaydi va bu anorganik alohida organik 
moddalardan iboratdir. Anorganik modstalardan eng asosiysi mineral komponentlar bo‘lib, (kalsiy, 
fosfotlar, ftor va boshqa mikroelementlar); ular yordamida so‘lak va emal to‘qimasidagi dinamik 
barqarorlikdagi muloqot saklanib turadi. 
Tishlar chiqib bo‘lganidan so‘ng og‘iz suyuqligi emal to‘qimasining "etilishini" va uning 
kimyoviy tarkibini o‘zgarishini ta‘minlaydi. Shu bilan birgalikda so‘lak tish emali sathida pellikula x,hosil 
bo‘lishida ishtirok etadi. Pellikulalar uz navbatida oz bo‘lsa ham kislotalarning emalga ta‘sir etishida 
to‘sik bo‘ladi. Yillar davomida so‘lak tarkibidagi mineral tuzlarga to‘yingan emal to‘qimasi yosh 
o‘tishi bilan karies kasalligiga nisbatan turgun bo‘lib koladi. 
Fiziologik sharoitlarda tish to‘qimalari va uning atrofini o‘rab turuvchi muhit o‘rtasida 
barkfrorlik mavjud bo‘ladi. Odatda aralash so‘lak kalsiy fosfat birikmasiga juda to‘yingan bo‘lib, ular 
bilan emal to‘qimasining to‘yinishiga, yaxshi sharoit tugdirib beradi. 
OG
‘
IZ 
bo‘shlig‘idagi so‘lakning 
ba‘zi bir sabablarga ko‘ra Ph ko‘rsatkichi pasayib ketishi va kislotalik muhitni kuchayishi natijasida, 
ayniqsa uglevodli ovqatlar iste‘mol qilinganda so‘lak kalsiy elementiga to‘yinmay koladi 
(konsentrasiyasi pasayadi). Bunday muhit tish emali tarkibidan kalsiy modstasini so‘lakka yuvilib 
chiqishiga olib keladi, 

---

116 
Kislotali muhit'-iloji boricha so‘lakning bufer sistemasi(bikarbonat, fosfat va oqsillar ishtrokida) 
yordamida fiziologik holatarda neytrallanib himoyalanadi. Milk usti toshlarining kimyoviy tarkibini 70-
90% anorganik, 10-30% ini organik modstalar tashkil qiladi. Anorganik qismining asosini-kalsiy 
fosfat{75.9%2 kalsiy karbonat {3.1%kva magniy karbonatlar hosil qiladi. Anorganik elementlar uz 
miqdori bo‘yicha quyidagicha taksimlangan: kalsiy -39%, fosfor-19%, magniy-0.8%. Bulardan tashqari 
tish toshlari o‘z tarkbida natriy, rux, stronstiy, brom, mis, volfram, alyuminiy, oltin kabi mikroelemetlar 
saqlaydi. 
Tish toshlarining organik tarkibi protein-polisaharid kompleksi, qovjirab tushgan epiteliy, 
leykostitlar va mikroorgnizmlardan iborat. 
Bolalarda kuchli asab-hayajon holati ko‘pincha og‘riqsizlantiruvchi vositaning ta‘sir 
kuchidan qat‘iy nazar mo‘ljallangan maqsadni va ruhiy barqarorlikni ta‘minlashga anchagina 
xalakit beradi. Bo‘nga sabab shuki, bolada shifokor xonasida paydo bo‘lgan qo‘rquv xissi 
natijasida bosh miya po‘stloq qavatida joylashgan (jumladan emostiya) markazlar kuchli 
ko‘zg‘aladi. Bu qo‘zg‘alishlar natijasida og‘riqsizlantirish vositalarining ta‘siri ikkinchi darajali 
bo‘lib usladi. Shularni nazarda tutgan holda, har qanday muolaja (ayniqsa og‘riq bilan 
kechadigan) oldidan bolalarning ruhiy barqarorligiga erishish juda muhim ahamiyatga egadir.
Kuchli asab qo‘zg‘alishi holatiga qarab, ayniqsa maktab yoki borcha yoshidagi bolalarni 
uch xil guruhga ajratish mumkin. 
I guruh - bunday bolalarda asab qo‘zg‘alishi jarayoni kuchli namoyon bo‘ladi. Ular uta 
faol (aktiv), agressiv va janjalkashliklari bilan ajralib turishadi. Tormozlanish jarayoni ularda 
kuchsiz namoyon bo‘ladi. 
II guruh - bunday bolalarda tormozlayaish jarayoni kuchlirok bo‘lib, ular bushang, 
kurkoklik xissiyotiga berklgan, bolalarga kamrok kushiladigan bo‘ladi. Bunday bolalar ko‘proq 
urtoklaridan ozor chekishadi. 
III guruh - ular ruxan mukimsizligi, qo‘zg‘alish